The dogma of the Holy Trinity in the Letter of Eznik of Kołb “To the Blessed Archimandrite Mashtots”

“The Book of Letters” contains Eznik of Kołb's letter “To the Blessed Archimandrite Mashtots”, which is one of the key documents reflecting the creed of the Armenian Church of the 5th century. The dogmatic system of the Armenian Church is based on the Niceno- Constantinopolitan creed, according to which God is one essence and three Hypostases. It means that the one God is eternally personified in the Hypostases of Father, Son, and Holy Spirit. Each Hypostasis contains the fullness of the divine essence, so the three Hypostases are equally perfect God, yet not three Gods, but one God. It is so, because the divine essence is one and does not exist independently of the Hypostases. The Christian doctrine of the God-Man makes sense only if the divine nature of the Incarnate Word in Jesus is recognized. For this, it is necessary that all the Hypostases of the Holy Trinity are consubstantial and equally perfect. The Son is as much God as the Father and has all the attributes attributed to the Father. Although the Father is the cause of the Son's existence, the birth of the Son cannot in any way be considered the result of an act of the Father's will. It is an eternal and ineffable birth that necessarily takes place in the transcendent depths of the divine nature. The only begotten Son is begotten of the Father in eternity, and has all the attributes of the Father except that He is not begotten. In the same eternity, the Holy Ghost proceeds from the Father. There is no temporal sequence between the Hypostases. They are coeternal and have the same nature, power and will.
«Գիրք թղթոց»-ում պահպանվել է Եզնիկ Կողբացու «Առ երանելի Մաշտոց վարդապետ» թուղթը, որը 5-րդ դարի հայ Եկեղեցու դավանանքը արտացոլող կարևոր փաստաթղթերից է: Ամփոփ, Եզնիկ Կողբացու «Առ երանելի Մաշտոց վարդապետ» թղթի մեջ պարունակվող դավանաբանական հայեցակարգը կարելի է բնութագրել այսպես: Հայոց Եկեղեցու դավանաբանական համակարգի հիմքում ընկած է Նիկիո հանգանակի այն դրույթը, որի համաձայն Աստված մի էություն է և երեք Անձեր: Աստված Սուրբ Երրորդություն է, որն ունի երեք Անձ և մեկ բնություն: Այս երեք Աստվածային Անձերն ունեն մի էություն, մեկ կամք, զորություն, թագավորություն, ուժ և փառք: Անձերը մեկը մյուսից ոչ փոքր են, ոչ մեծ, բայց նույնքան հզոր, համագո և համապատիվ: Հայր Աստված չի ծնվել, Որդին ծնվել է Հորից, և Սուրբ Հոգին բխում է նույն Հորից: Անձերից մեկը՝ Բան Աստված, մարմնացավ Սուրբ Կույսից և դարձավ կատարյալ մարդ՝ ունենալով՝ բացի մեղքից, մարդկային բնության բոլոր հատկանիշները, այսինքն՝ հոգին, մարմինը և միտքը: Նա ուներ մեկ աստվածամարդկային բնություն, բայց ոչ մի դեպքում միայն աստվածային բնություն: Հիսուս Քրիստոս Աստծո միածին Որդին է ու կատարյալ Աստված, ուստի Նրան ծնած Ս.Կույսը պիտի կոչվի Աստվածածին: Իհարկե, դա չի նշանակում, որ Ս.Կույսը ծնել է Քրիստոսին ըստ Իր Աստվածության, քանզի վերջինս հավիտենական է և անստեղծ: Նա ծնել է Քիստոսի մարդկային բնությունը, որն ի սկզբանե միեղեն էր Բանի Աստվածային բնության հետ: Ուստի Սուրբ Կույսին պետք է անվանել Աստվածածին, այլ ոչ թե Քրիստոսածին, ինչպես դա անում էր Նեստորը:Նրա մարմինը ոչ թե մարդու, այլ Բանի մարմին էր՝ չդադարելով ունենալ մարդկային բնության բոլոր հատկությունները՝ բացի մեղսականությունից: Քրիստոս աստվածությամբ նույնական էր Հոր հետ, իսկ մարդկությամբ՝ Սուրբ Կույսի և բոլոր մարդկանց հետ: Քրիստոսի մեջ աստվածությունն ու մարդկությունը մեկ էին, բայց նրանցից յուրաքանչյուրը պահպանում էր իր առանձնահատկությունները, և նրանք չէին խառնվում միմյանց հետ: Միևնույն ժամանակ, չպետք է ենթադրել, որ Քրիստոսի մարմինը նման էր տաճարի, որտեղ բնակվում էր Բան Աստված, ինչպես հավատում էին նեստորականները: Քրիստոս ևս մեկ անգամ կվերադառնա երկիր՝ ողջերին ու մեռելներին դատելու, արդարներին հավիտե-նական կյանք պարգևելու, իսկ մեղավորներին հավիտենական տանջանքներին մատնելու համար։