Հրապարակման մանրամասներ:

«Պատմա-բանասիրական հանդես»-ը լույս է տեսնում 1958 թվականից։ Հիմնադիր խմբագիր ՝ Մ․ Գ․ Ներսիսյան

Ամսագրի կամ հրապարակման վերնագիր:

Պատմա-բանասիրական հանդես =Historical-Philological Journal

Հրապարակման ամսաթիւ:

1965

Հատոր:

1

Պաշտոնական URL:

Այլ վերնագիր:

Հայերենի ձայնավորների հնչույթաբանական համակարգի հարցի շուրջը։ On the Problem of the Phonological System of Vowels in Armenian.

Աջակից(ներ):

Գլխ․ խմբ․՝ Մ․ Գ․ Ներսիսյան (1958-1998) ; Վ․ Միքայելյան (1999-2005) ; Գլխ․ խմբ․ պաշտոնակատար՝ Պ․ Մ․ Մուրադյան (2005) ; Ա․ Զաքարյան (2005) ; Գլխ․ խմբ․՝ Ս․ Հարությունյան (2006-2018) ; Ա․ Զաքարյան (2018-)

Ծածկոյթ:

219-230

Ամփոփում:

Հոդվածը նվիրված է ժամանակակից արևելահայ լեզվի ձայնավորների համակարգում ը ձայնավորի բնութագրմանը։ Հնչույթաբանական տեսության, մասնավորապես նրա նորագույն տվյալների (մենք ի նկատի ունենք Ս. Շատումյանի երկաստիճան տեսությունը ) կիրառումր թույլ Է տալիս մեզ առաջարկել հայերենի ձայնավորների նկարագրության մեջ մտցնելու անհրաժեշտ ճշգրտումներ։ Մեր խնդիրն Է՝ հնչյունների բնորոշման հնչույթաբանական դասակարգման հիմքում դնել ոչ թե հնչյունաբանական, այլ հնչույթաբանական չափանիշներ, հիշելով, որ «Հնչյունաբանի հնչյունները չեն համընկնում... հնչույթաբանի միավորների հետ» (Ն. Տրուբեցկոյ, «Հնչույթաբանության հիմունքներ», Մոսկվա, 1960, Էջ 18)։ Ը ձայնավորը, լինելով ժամանակակից գրական հայերենի «ամենաթույլ» ձա յնավորը, լեզվի ձայնավորների համակարգում իր բացառիկ տեղն Է գրավում։ Ելնելով այն դրույթից, որ «ամեն մի հնչույթ ունի որոշակի հնչույթաբանական բովանդակություն միայն այն դեպքում, եթե հնչույթաբանական հակադրությունների համակարգը հանդես Է բերում որոշակի կարգ կամ կառուցվածք» (Տրուբեցկոյ, նույն աշխատությունը, Էջ 74 — 75), մենք որոշում ենք ը ձայնավորի հնչույթաբանական դերը բառասկզբում, բառի մեջ և բառավերջում։ Ը ձայնավորով առաջին բաղաձայնից հետո բառերի քննությունը հանգեցնում Է մեզ այն եզրակացության, որ այստեղ «ը»-ն անպայման, անվերացնելի կոմպոնենտ Է, բաղաձայնի իրականացման բաղադրիչ տարր։Ը ձայնավորի դերը բառամիջում, ոչ բառասկզբի բաղաձայնից անմիջապես հետո, նույնն Է։ Մեր եզրակացությունն Է՝ ը-ն միջբաղաձայնային դիրքում հնչույթ չէ, այլ անվերացնելի տարր, «լարման թուլացման» միջոց։Հայերենում ը-ն բառասկզբում հանդես է գալիս միայն երկու բաղաձայնների առջև, այսինքն բառասկզբում ը-ն անվերացնելի տարր է երկու և ավելի բաղաձայնների առջև։ Բառավերջում ը-ն կատարում է որոշիչ հոդի դերը։ Բաղաձայնով վերջացող բառը ստանում է ը որոշիչը, որը, եթե այդ բառին հետևում է ձայնավորով սկսվող բառ, սովորաբար փոխարինվում է ն-ով։ Այսպիսով տեսնում ենք, որ ինչպես հնչյունային հոսանքի աոանձին հատվածներում՝ բառերում, այնպես էլ ավելի ընդարձակ կոնտեքստում բառակապակցություններում գործում է մեկ սկզբունք ը ձայնավորը երևան է գալիս միայն երկու բաղաձայնների առկայության դեպքում, այդ բաղաձայնների արտասանությունը ավելի հեշտ դարձնելու անհրաժեշտության պատճառով։Մենք հանգում ենք հետևյալ եզրակացության՝ ժամանակակից գրական արևելահայ լեզվում ը-ն ինքնուրույն հնչույթ չէ։ Հայերենը բաղաձայնների կապակցություններով արտակարգ հարուստ լեզու Է։ Այդ հանգամանքը, սակայն, բացասաբար չի ազդում մեր լեզվի բարեհնչունության վրա։

Հրատարակիչ:

Հայկական ՍՍՌ գիտությունների ակադեմիա

Ստեղծման ամսաթիւը:

1965-04-01

Ձեւաչափ:

pdf

Նոյնացուցիչ:

oai:arar.sci.am:170840

Թուայնացում:

ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարան

Բնօրինակին գտնուելու վայրը:

ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարան