Journal or Publication Title:

Լեզու և լեզվաբանություն= Язык и языкознание= Language and linguistics

Date of publication:

2025

Number:

1

ISSN:

1829-0183

Additional Information:

Tadevosyan H. M., Тадевосян А. М.

Other title:

Newword-meanings according to the medical books (Grigoris. "Analysis of the natureof man and his ailments", "Book of horse cures") ; Новые лексические значения по лечебникам (Григорис, “Анализ природы человека и его недугов” “Лечебник лошадей и вообще вьючных животных”)

Corporate Creators:

ՀՀ ԳԱԱ Հ․ Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտ

Contributor(s):

Գլխ․ խմբ․՝ Վազգեն Համբարձումյան (2003-)

Coverage:

51-62

Abstract:

Միջնադարյան բժշկարանները կարևոր սկզբնաղբյուր են միջին հայերենի բառապաշարի ուսումնասիրության համար։ Բազմաթիվ նորակազմություններից և փոխառություններից բացի` բժշկարաններում կան նաև հին հայերեն բառերի (նաև միջինհայերենյան և բարբառային)՝ նոր իմաստներով կիրառություններ։ Դրանք առօրյա-խոսակցական բառեր են, որոնք հիմնականում նմանության զուգորդությամբ կիրառվել են նոր նշանակությամբ, բայց շարունակել են պահպանել իրենց հիմնական իմաստները։ Նպատակ ունենալով բացահայտելու միջին հայերենի շրջանում գործածված իմաստային նոր դրսևորումները և պարզելու դրանց հետագա զարգացման ընթացքը՝ հոդվածում դիտարկվում են նոր բառիմաստներ, որոնք թերևս առաջին անգամ գործածվել են XIII դ. երկու՝ «Քննութիւն բնութեան մարդոյ եւ նորին ցաւոց» (Գրիգորիս) և «Բժշկարան ձիոյ եւ առհասարակ գրաստնոյ» բժշկարաններում։ Շարադրված լինելով միջին հայերենով՝ հիշյալ բժշկարանները երևան են հանում բառիմաստային ուշագրավ նոր դրսևորումներ: Համագործածական բառերի զգալի մասն այստեղ գործածվել է բժշկական տերմինի (կազմախոսական բառեր, հիվանդության անվանումներ) նշանակությամբ: Քանի որ նոր բառիմաստների գերակշռող մասն արձանագրված է «Միջին հայերենի բառարան»-ում հենց քննվող բժշկարանների վկայմամբ, նոր բառիմաստները ներկայացվում են ըստ այդ բառարանում վկայված լինելու` առանց իմաստափոխության մեջ ընդունված դասակարգումների: Ըստ այդմ` առանձնացվում են քննվող իմաստների երկու խումբ՝ «Միջին հայերենի բառարան»-ում վկայված բառեր և «Միջին հայերենի բառարան»-ում չարձանագրված բառեր։ Ուսումնասիրությամբ պարզվում է, որ նոր բառիմաստները բնորոշ են մի- ջին հայերենին և չեն անցել արդի հայերենին: Դրանցից երկուսը միայն տերմինային նշանակությամբ կիրառվել են նաև XV դարում, երկու բառ համանման իմաստներով պահպանվել են հայերենի որոշ բարբառներում, մնացածը բնորոշ են նշված բժշկարաններին։ Քննված նոր իմաստներից երեքը արձանագրված չեն «Միջին հայերենի բառարան»-ում:
Medieval medical books are an important source for presenting the vocabulary of Middle Armenian. In addition to numerous neologisms (newly formed words) and borrowings, new meanings of old Armenian words (as well as Middle Armenian and dialectal) are also found in these medical books. These are everyday colloquial words that have generally been used with a new meaning due to their similarity, but they have continued to preserve their primary meanings. This article discusses new word-meanings, which were probably used for the first time in the 13th-century medical books, "Analysis of the Nature of Man and His Ailments" (Grigoris) and "Book of Horse Cures". The aim is to identify new semantic manifestations used in the Middle Armenian language and to clarify the process of their further development. These medical books, written in Middle Armenian, reveal remarkable new manifestations of word meanings. Most of the collaborative words are used here as medical terms (anatomical words, disease names). Since the majority of new semantic manifestations are recorded in the "Dictionary of Middle Armenian" based on the evidence of the discussed medical books, the new word-meanings are presented according to their evidence in that dictionary, without the classifications accepted in semantic change. Accordingly, two groups of word-meanings are distinguished: words recorded in the "Middle Armenian Dictionary" and words not recorded in the "Middle Armenian Dictionary".
The study shows that the new word-meanings, being typical of Middle Armenian, did not pass into New Armenian. Only two of them were used as terms in the 15th century; two words have been preserved with similar meanings in some Armenian dialects, while the others are specific to the mentioned medical books. Three of the examined new meanings are not recorded in the "Dictionary of Middle Armenian".
Средневековые лечебники являются важным источником для представления словарного запаса среднеармянского языка. Помимо многочисленных новообразований и заимствований, в лечебниках встречаются и древнеармянские слова (также среднеармянские и диалектные) с новыми значениями. Это повседневные разговорные слова, которые в основном из-за их сходства использовались в новых значениях, но продолжали сохранять свои основные значения. В статье рассматриваются новые лексические значения слов, которые, воз- можно, впервые были использованы в двух лечебниках 13-го века: «Анализ природы человека и его недугов» (Григорис) и «Лечебник лошадей и вообще вьючных животных». Целью является выявление новых семантических проявлений, используемых в среднеармянском языке, и выяснение процесса их дальнейшего развития. Вышеупомянутые лечебники, написанные на среднеармянском языке, выявляют интересные лексические новые проявления. Значительная часть разговорных слов здесь употребляется в значении медицинского термина (анатомические слова, названия болезней). Поскольку большинство новых семантических проявлений зафиксировано в «Словаре среднеармянского языка» на основе свидетельств рассматриваемых лечебников, то и новые лексические значения представлены согласно их свидетельствам в этом словаре, без классификаций, принятых в изменении значении. Соответственно выделяются две группы рассматриваемых значений: слова, зафиксированные в «Среднеармянском словаре», и слова, не зафиксированные в «Среднеармянском словаре». Исследование показывает, что новые лексические значения, будучи типичными для среднеармянского языка, не перешли в новоармянский язык. Только два из них использовались в значении термина в 15-ом веке. В некоторых армянских диалектах сохранились два слова с похожими значениями, остальные типичны для упомянутых лечебников. Три из рассмотренных новых значений не зафиксированы в «Среднеармянском словаре».

Place of publishing:

Երևան

Format:

pdf

Identifier:

oai:arar.sci.am:406328

General note:

Հանդեսի հիմնադիրն է ՀՀ ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտը։ Լույս է տեսնում 2003 թ., տարին երկու անգամ։

Location of original object:

ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարան