Նիկոլ Աղբալյան. կյանքը և գործունեությունը

Նիկոլ Աղբալյանը XIX դ. վերջի և XX դ. առաջին կեսի հայ նշանավոր մտավորականներից է, գրականագետ, գրաքննադատ, հանրային, քաղաքական, պետական գործիչ ու մանկավարժ: Նրա՝ որպես մարդու, հայի և գործչի ձևավորման վրա մեծ ազդեցություն են ունեցել իր ծննդավայրը՝ Թիֆլիսի Հավլաբար թաղը, Սայաթ-Նովայի արվեստը, միջնադարյան հայ գրականությունը, եվրոպական ու ռուս գրականությունը և քննադատական միտքը, ինչպես նաև՝ խոր հարգանքն ու սերը Հայ առաքելական եկեղեցու նկատմամբ: Աղբալյանի գրական գործունեությունը սկսվել է 1896 թ. Թիֆլիսի «Մուրճ» ամսագրում տպագրված գրախոսականով և շարունակվել ընդհուպ մինչև մահ: Այդ տարիների ընթացքում նա գրել է գրականագիտական, քննադատական և լեզվաբանական հարյուրավոր աշխատություններ, որոնցից շատերն իրենց նշանակությունը չեն կորցրել նաև մեր օրերում: 1910-ական թվականների երկրորդ կեսին Ն․ Աղբալյանը ժամանակի հրամայականով ավելի շատ զբաղվել է քաղաքական գործունեությամբ, եղել հայկական կամավորական գնդերի կազմակերպիչներից, այնուհետև՝ Ազգային բյուրոյի (1912–1917 թթ․) և նրան փոխարինած Ազգային խորհրդի (1917–1918 թթ․) անդամ: 1918 թ. մայիսին ակտիվորեն մասնակցել է Հայաստանի անկախության գործընթացին, դարձել Հայաստանի առաջին խորհրդարանի (Հայաստանի խորհուրդ) պատգամավոր, իսկ 1919–1920 թթ․ լայն գործունեություն է ծավալել որպես Հայաստանի առաջին Հանրապետության հանրային կրթության և արվեստի նախարար: 1920 թ. դեկտեմբերին Հայաստանում խորհրդային իշխանության հաստատումից հետո՝ 1921 թ. ապրիլին, Աղբալյանը տարագրվել է Պարսկաստան: Տարագրության երկարաձիգ տարիների ընթացքում մշտապես տառապելով իր ընտանիքի և հայրենիքի կարոտից՝ նա զբաղվել է հիմնականում մանկավարժությամբ և գրական գործունեությամբ: 1928 թ. մայիսին՝ Հայաստանի անկախության 10-րդ տարեդարձի օրը, նա Լևոն Շանթի ու ևս 7 համախոհների հետ Կահիրեում հիմնել է Հայ կրթական և հրատարակչական համազգային ընկերությունը (այժմ՝ Համազգային հայ կրթական և մշակութային միություն), որն իր հայանպաստ գործունեությունը հաջողությամբ շարունակում է մինչ օրս: 1929 թ. Աղբալյանը և Շանթը Բեյրութում հիմնել են Հայ ճեմարանը, ուր հայեցի կրթություն են ստացել սփյուռքահայերի բազմաթիվ սերունդներ: Այդ կրթօջախում էլ Աղբալյանը դասավանդել է հայ գրականություն և գրաբար՝ մինչև իր մահը հայ երեխաներին սեր ներարկելով հայոց լեզվի ու գրականության, հայոց պատմության ու մշակույթի նկատմամբ: Իր բեղմնավոր գործունեության համար Աղբալյանը և՛ կենդանության օրոք, և՛ մահից հետո Սփյուռքում արժանացել է մեծ սիրո ու հարգանքի, մինչդեռ Խորհրդային Հայաստանում նրա անունը հիշել են միայն 1970-ականների վերջերին: «Վերադարձը» հայրենիք տեղի է ունեցել արդեն Հայաստանի անկախացումից՝ 1991 թվականից հետո, և այսօր նա իրավացիորեն արժանի տեղ է գրավում հայ մեծանուն գործիչների շարքում:
Никол Агбалян (1875–1947) – один из выдающихся армянских деятелей конца XIX и первой половины XX века, литературовед, критик, общественный, политический, государственный деятель и педагог. На его становление как человека, армянина и деятеля большое влияние оказали место его рождения – квартал Авлабар в Тифлисе, творчество Саят-Новы, армянская средневековая литература, европейская и русская литература и критическая мысль, неоценима также роль Армянской Апостольской церкви. Начало литературной деятельности Агбаляна восходит к 1896 г., когда была опубликована его рецензия в тифлисском журнале «Мурч». За годы дологой творческой деятельности им были написаны сотни литературных, критических, публицистических и лингвистических работ, многие из которых не потеряли своего значения и в наши дни. Во второй половине 1910-х годов Агбалян, по велению времени, больше занимался политической деятельностью, был одним из организаторов армянских добровольческих полков, затем – членом Национального бюро (1912– 1917) и сменившего его Национального совета (1917–1918). В мае 1918 года он активно участвовал в процессе обретения Арменией независимости: сначала стал депутатом парламента, а в 1919–1920 годах развернул широкую деятельность в качестве министра народного образования и искусств Рес- публики Армения. В апреле 1921 года, после установления советской власти в Армении в декабре 1920 года, Агбалян эмигрировал в Персию. В течение долгих лет эмиграции, постоянно испытывая ностальгию по родине, он занимался в основном педагогической и литературной деятельностью. В мае 1928 года, в день 10-й годовщины независимости Армении, вместе с Левоном Шантом и еще семью единомышленниками он основал Армянское образовательноеи издательское общенациональное товарищество (ныне Общенациональный армянский образовательный и культурный союз), которое по сей день успешно продолжает свою деятельность. В 1929 году Агбалян и Шант открыли в Бейруте Армянский лицей, где многие поколения армян диаспоры получили образование на родном языке. В этом же учебном заведении Агбалян до конца своих дней преподавал армянскую литературу и древне- армянский, прививая армянским детям любовь к родному языку и литературе, армянской истории и культуре. За свою плодотворную деятельность Агбалян снискал огромную любовь и уважение в диаспоре, между тем в Советской Армении о нем вспомнили лишь в конце 1970-х годов. «Возвращение» на родину произошло уже после обретения Арменией независимости в 1991 году, и сегодня он по праву занимает достойное место в ряду известных армянских деятелей.
Nikol Aghbalyan (1875–1947) was one of the outstanding Armenian figures of the late 19th and first half of the 20th centuries, a literary critic, public and political figure, statesman and teacher. His formation as an individual, an Armenian and public figure was greatly influenced by his birthplace (Havlabar quarter in Tiflis), the art of Sayat Nova, Armenian medieval literature, European and Russian literature and critical thought; it should be also mentioned the priceless role of the Armenian Apostolic Church. Aghbalyan’s literary activity began in 1896 with a review published in the «Murch» journal in Tiflis. Over the years of his long creative activity, he wrote hundreds of literary, critical, journalistic and linguistic works many of which have not lost their importance even today. In the second half of the 1910s, Aghbalyan, at the behest of time, was more involved in political activities, he was one of the organizers of the Armenian volunteer regiments, then he was a member of the National Bureau (1912–1917) and then a member of the National Council (1917–1918) that succeeded the National Bureau. In May 1918, he actively participated in the process of gaining Armenia's independence; first, he became a member of the Parliament and in 1919–1920, he launched extensive activities as Minister of Education and Arts of the Republic of Armenia. In April 1921, after the establishment of the Soviet power in Armenia in December 1920, Aghbalyan immigrated to Persia. During the long years of immigration, constantly feeling homesick, he was mainly engaged in pedagogical and literary activities. In May 1928, on the day of the 10th anniversary of Armenia’s independence, he, together with Levon Shant and seven other likeminded people, founded the Armenian Educational and Publishing Nationwide Partnership (now Nationwide Armenian Educational and Cultural Society), which successfully continues its activities to this day. In 1929, Aghbalyan and Shant opened the Armenian Lyceum in Beirut, where many generations of Diaspora Armenians received education in their mother tongue. In this same educational institution, Aghbalyan taught Armenian literature and old Armenian until the end of his days, instilling in Armenian children love for their native language and literature, Armenian history and culture. For his fruitful work, Aghbalyan earned great love and respect in the Diaspora, while in the Soviet Armenia his name was remembered only in the late 1970s. His “return” to his homeland took place after Armenia gained independence in 1991, and today he rightfully occupies his worthy place among the great Armenian figures.