Հրապարակման մանրամասներ:

«Պատմա-բանասիրական հանդես»-ը լույս է տեսնում 1958 թվականից։ Հիմնադիր խմբագիր ՝ Մ․ Գ․ Ներսիսյան

Ամսագրի կամ հրապարակման վերնագիր:

Պատմա-բանասիրական հանդես =Historical-Philological Journal

Հրապարակման ամսաթիվ:

2025

Համար:

2

ISSN:

0135-0536 ; e-3045-302X

Պաշտոնական URL:

Լրացուցիչ տեղեկություն:

Хачатрян Генрик, Khachatryan Henrik

Այլ վերնագիր:

Церковно–диоцезальное деление Марзпанской Армении (428–630-ые годы) ; The ecclesiastical diocesan division of Marzpan Armenia(428–630s)

Աջակից(ներ):

Գլխ․ խմբ․՝ Մ․ Գ․ Ներսիսյան (1958-1998) ; Վ․ Միքայելյան (1999-2005) ; Գլխ․ խմբ․ պաշտոնակատար՝ Պ․ Մ․ Մուրադյան (2005) ; Ա․ Զաքարյան (2005) ; Գլխ․ խմբ․՝ Ս․ Հարությունյան (2006-2018) ; Ա․ Զաքարյան (2018-)

Ծածկույթ:

34-50

Ամփոփում:

Հայոց եկեղեցին իր կառուցվածքով և գործառույթներով հայկական պետականության անբաժանելի մաս է կազմում։ Եկեղեցու պատմության, թեմական կառուցվածքի, առանձին թեմերի անցած ուղու և կարգավիճակի, պետություն- եկեղեցի, եկեղեցի-իշխանական դաս հարաբերությունների, ինչպես նաև անկախ պետականության բացակայության պայմաններում եկեղեցու արտաքին փոխհարաբերությունների ուսումնասիրությունը ձեռք է բերում կարևոր նշանակություն։ Թեմական կառուցվածքը, հատկապես՝ մարզպանական ժամանակաշրջանում, թեև ուսումնասիրվել է, սակայն դրանք չեն արտացոլում ամբողջական թեմերի գոյությունը։ Հիմնվելով հիմնականում եկեղեցաժողովներում ներկա գտնված եպիսկոպոսների ցանկի վրա՝ արձանագրել ենք թեմերի գոյությունն ու համեմատել դրանք տվյալ շրջանի քաղաքական և վարչական բաժանման հետ։ Հայտնի է, որ եկեղեցական թեմական բաժանումը մեծամասամբ համընկել է երկրի քաղաքական և վարչական կառուցվածքի հետ։ Այս տեսանկյունից՝ Արշակունյաց հարստության անկումից հետո՝ 428 թ․, Մարզպանական Հայաստանի սահմաններում ձևավորված եկեղեցական կառուցվածքը նույնպես պետք է համապատասխաներ այդ ժամանակի վարչական սահմաններին։ Աղբյուրների վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ քրիստոնեության պետական կրոն հռչակվելուց հետո Մեծ Հայքի առաջին կաթողիկոս Սբ Գրիգոր Լուսավորիչը (301–325) հաստատել է 36 եպիսկոպոսական աթոռ։ Եկեղեցական ժողովների արձանագրություններից, ինչպես նաև պատմագիրների փոխանցած եպիսկոպոսների ցուցակներից տեղեկանում ենք մարզպանական ժամանակաշրջանի թեմական կառուցվածքի վերաբերյալ։ Հիմնվելով բացառապես Եղիշեի և Ղազար Փարպեցու եպիսկոպոսական ցանկերի վկայությունների վրա՝ եզրակացվել է, որ Մարզպանական Հայաստանում եղել են ընդամենը 18 թեմ, որոնք հետագայում ավելացել են։ Սակայն աղբյուրների և ժողովների վկայությունների համադրությունը փաստում է, որ թեմերի թիվն ավելի շատ է եղել, և, ընդհանրապես, մարզպանական շրջան (428–630-ական թվականներ) եզրույթն ընդգրկուն է ու պահանջում է ժամանակագրական ճշգրտում՝ ըստ կոնկրետ շրջափուլի։
Армянская церковь, со своей структурой и функциями, являлась неотъемлемой частью армянской государственности. Изучение ее истории, епархиального устройства, истории и статуса отдельных епархий, а также отношений между государством и церковью, церковью и знатью (князьями), а также контактов церкви с иностранными государствами в условиях отсутствия независимой государственности позволяет составить более точное представление о данных процессах. Несомненно, епархиальная структура марзпанского периода в той или иной степени, изучена однако в целом исследования в этой области были либо односторонними, либо неполными. Известно, что в большинстве случаев епархиальное деление соответствовало политико-административному устройству страны. С этой точки зрения, после падения Армянского царства династии Аршакидов в 428 году епархиальное деление должно было в основном совпадать с границами Марзпанской Армении. Исследование источников показывает, что в период установления христианства как государственной религии первый католикос Великой Армении – святой Григорий Просветитель (301–325), основал 36 епископских кафедр. Списки церковных соборов, а также данные списков епископов проливают свет на епархиальное деление марзпанского периода. Согласно свидетельствам историков Егише и Лазаря Парпеци, в Марзпанской Армении существовало всего 18 епархий, число которых впоследствии увеличилось. Однако анализ источников и списков церковных соборов показывает, что количество епархий превышало 18, а сам термин «марзпанский период» требует уточнения в зависимости от конкретного временного отрезка. Итак, имеем следующее деление епархий: 428–451 гг. – Айрарат (Востан), Тарон (Мамиконян), Маназкерт (Харк), Багреванд (включая Аршаруник), Бзнуник, Тайк, Басен, Мардаги, Мардастан, Сюник, Арцруняц, Рштуняц, Мокк, Вананд, Аматуняц, Андзевацяц, Апахуняц, Туруберан (Аршамуник), Багратуняц, Хорхоруняц, Гнуняц, Гогтан, Гардман, Акей, Бужуняц, Палуняц, Мехнуняц, Зареаван, Тморик, Айли. 506–630 гг. Айрарат (Востан), Тарон и Мамиконян, Харк, Багреванд (включая Коговит = Багратуни), Аршаруни, Бзнуняц, Тайк, Басен, Мардаги, Востан и Мардпетакан / Сепхакан Гунд, Сюник, Арцруняц, Рштуняц, Мокк, Вананд, Аматуни, Андзевацяц, Апахуняц, Аршамуник, Хорхоруняц, Гнун- яц, Гогтан, Акей, Бужуняц, Палуняц, Мехнуняц, Зареаван, Тморик, Айли, Ерутак, Арна.

Հրատարակիչ:

ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատ.

Ձևաչափ:

pdf

Նույնացուցիչ:

oai:arar.sci.am:402304

Դասիչ:

АЖ 359

Թվայնացում:

ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարան

Բնօրինակի գտնվելու վայրը:

ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարան