Publication Details:

«Լրաբեր հասարակական գիտությունների» քառամսյա, բազմալեզու, միջմասնագիտական, գրախոսվող հանդեսը ՀՀ ԳԱԱ հասարակական գիտությունները և հայագիտությունը ներկայացնող հնագույն (հիմնադրվել է 1940 թ.) պարբերականն է, որի էջերում աճել և հասունացել են հայագետների և հասարակագետների բազմաթիվ սերունդներ: 1940-1943 թթ. այն հրատարակվել է որպես ԽՍՀՄ ԳԱ նախագահության հայկական մասնաճյուղի՝ Արմֆանի հասարակական և բնական գիտությունների «Տեղեկագիր», 1943-1965 թթ.՝ Հայաստանի ԳԱ-ի «Տեղեկագիր հասարակական գիտությունների»: 1966 թ. ամսագիրը վերանվանվել է «Լրաբեր հասարակական գիտությունների»: 1940-1947 թթ. լույս է տեսել անկանոն պարբերականությամբ՝ 1948-1990 թթ. եղել է ամսագիր. 1991 թ.` երկամսյա, 1992-1995 թթ.` եռամսյա հանդես: 1996-ից առ այսօր այն հրատարակվում է քառամսյա պարբերականությամբ: Տարբեր ժամանակներում «Լրաբերի» գլխավոր խմբագիրներ են եղել անվանի գիտնականներ Հ. Օրբելին (հիմնադիր), Ս. Կարապետյանը, Հ. Բատիկյանը, Խ. Մոմջյանը, Մ. Ներսիսյանը, Ա. Հովհաննիսյանը, Ծ. Աղայանը, Գ. Ստեփանյանը, Հ. Ասլանյանը, Գ. Աբովը, Հ. Ինճիկյանը, Վ. Միքայելյանը, Ա. Խառատյանը: 2017 թ. վերջից սկսած՝ հանդեսի գլխավոր խմբագիրն է Պ. Ավետիսյանը:

Journal or Publication Title:

Լրաբեր հասարակական գիտությունների=Herald of the Social Sciences=Вестник общественных наук

Date of publication:

2025

Number:

1

ISSN:

0320-8117

Official URL:

Additional Information:

Tumanyan Garegin, Туманян Гарегин

Other title:

Использование воды в погребальных обрядах Армении эпох бронзы и железа ; The Use of Water in Bronze-Iron Age Funeral Rites in Armenia

Contributor(s):

Պատ․ խմբ՝. Հ․ Գ․ Ինճիկյան (1966-1968) ; Գլխավոր խմբ.՝ Ծ․ Պ․ Աղայան (1969-1972) ; Վ․ Ա․ Միքայելյան (1972-1987) ; Ա․ Ա․ Խառատյան (1988-2017)

Coverage:

212-229

Abstract:

Ջուրը, որպես տիեզերական նախասկիզբ և կյանքի աղբյուր, իր առաջնակարգ տեղն ուներ այնկողմնային աշխարհի մասին հնագույն պատկերացումներում։ Քանի որ թաղման ծեսը մահը հաղթահարելուն ուղղված հանրային/համայնքային գործելաձև է, ուստի օրինաչափ է ջրի գործածումը հիշյալ ծեսի մի շարք արարողություններում։ Դամբարաններում հայտնաբերված ծորակավոր անոթները, մեծ ու փոքր սափորները, հաղորդակից անոթները, գավաթները անուղղակի վկայություններ են տարբեր խմիչքների զոհաբերության վերաբերյալ։ Հայաստանի բրոնզերկաթեդարյան թաղման ծեսերում ջուրն օգտագործվել է տարբեր ձևերով, որոնք ծառայել են մեկ ընդհանուր նպատակի՝ ապահովել ննջեցյալի ծիսական մաքրությունը և նպաստել նրա վերածննդին։ Ջրի օգտագործման վերաբերյալ հնագիտական «տվյալները» քննարկվում են ըստ առանձին արարողությունների՝ նախապատրաստական փուլից մինչև ննջեցյալի հիշատակի մեծարանքը։ Ջրով մաքրագործել են թաղման համալիրի տարածքը, ծիսական հեղումներ են կատարել, լվացել են ննջեցյալի մարմինը, հանգուցյալի գլխի տակ ջուրը խորհրդանշող գետաքար են տեղադրել, ննջեցյալի ձեռքերի մեջ կամ դրանց մոտ ջրով լի անոթ են դրել, դամբանախցում տեղադրել են նստուկի մոտ անցք ունեցող անոթներ և ծեսի համակարգում գործածված մեծ սափորներ և այլն։ Ջուրը ոչ միայն սփոփանք էր ննջեցյալի համար, այլև մեռյալների հարությանը/վերածննդին նպաստող անհրաժեշտ միջոց։ Այս ուսումնասիրության հիմքում հիմնականում ընկած են Հայկական լեռնաշխարհի բրոնզ-երկաթեդարյան դամբանադաշտերի հնագիտական հետազոտությունների արդյունքները՝ կուրարաքսյան մշակույթից մինչև կիմերական ու սկյութական մշակույթները ներառյալ: Սակայն մեր պատկերացումների կայացման գործում էական դեր խաղացած հնագիտական համալիրներն ունեն ժամանակային և տարածական առավել լայն ընդգրկում:
As the cosmic beginning and the source of life, water had its primary place in the ancient views of the other world. Since funerary rite was a social/community practice aimed at overcoming death, the use of water in a number of rituals of this rite was natural. Spouted vessels, large and small jugs, communicating vessels, and cups found in sepulchres are indirect evidence of the sacrifice of different liquors/drinks. In Armenia’s Bronze and Iron Age funeral rites, water was used in different ways, serving a common purpose – to ensure the ritual purity of the deceased and promote his revival. Archaeological "data" about the use of water are discussed according to different ceremonies – from the preparatory stage to the honoring the memory of the deceased. The territory of the burial complex was cleaned with water, ritual libations were performed, the body of the deceased was washed, a river pebble symbolizing water was placed under the head of the deceased, a vessel with water was placed in the hands or near the hands of the deceased, vessels with holes at the bottom and large jugs used in the ritual system were installed in the burial chamber, etc. Water served not only as a consolation for the deceased, but also as an essential remedy to assist the resurrec-tion/revival of the dead. The findings of archaeological investigations of Bronze- and Iron-Age burial grounds of the Armenian Highlands – from Kura-Arax culture to Cimmerian and Scy-thian cultures, served as the basis for this investigation. Nevertheless, the sepulchral complexes that played an essential role in shaping our views have wider temporal and spatial coverage.
Вода, как космическое начало и источник жизни, занимала первостепенное место в древних представлениях о потустороннем мире. Поскольку погребальный обряд – это общественная/общинная практика, направленная на преодоление смерти, использование воды в ряде ритуалов данного обряда является закономерным. Сосуды с носиком, большие и маленькие кувшины, сообщающиеся сосуды, кубки, найденные в погребениях, являются косвенными свидетельствами жертвоприношения различных напитков. В погребальных обрядах Армении в эпоху бронзы и железа вода использовалась по-разному, служа единой цели – обеспечить ритуальную чистоту усопшего и способствовать его возрождению. Археологические «данные» об использовании воды обсуждаются в соответствии с отдельными церемониями, от подготовительного этапа до чествования памяти покойного. Водой очищали территорию погребального комплекса, совершали ритуальные возлияния, омывали тело усопшего, под голову покойника помещали речной голыш, символизирующий воду, в руки покойного или около них помещали сосуд с водой, в погребальной камере устанавливали сосуды с отверстиями у основания, а также большие кувшины, использованные в системе ритуала и т.д. Вода являлась не только утешением для усопших, но и служила необходимым средством, способствующим воскрешению/возрождению мертвых. В основе этого исследования лежат преимущественно результаты археологических изучений погребений бронзового и железного веков Армянского нагорья от куро-араксской культуры до киммерийской и скифской культур включительно. Однако археологические комплексы, сыгравшие существенную роль в формировании наших представлений, имеют более широкий временной и пространственный охват.

Place of publishing:

Երևան

Publisher:

ՀՀ ԳԱԱ

Format:

pdf

Identifier:

click here to follow the link ; oai:arar.sci.am:398622

Call number:

АЖ 410

Location of original object:

ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարան