Publication Details:

«Լրաբեր հասարակական գիտությունների» քառամսյա, բազմալեզու, միջմասնագիտական, գրախոսվող հանդեսը ՀՀ ԳԱԱ հասարակական գիտությունները և հայագիտությունը ներկայացնող հնագույն (հիմնադրվել է 1940 թ.) պարբերականն է, որի էջերում աճել և հասունացել են հայագետների և հասարակագետների բազմաթիվ սերունդներ: 1940-1943 թթ. այն հրատարակվել է որպես ԽՍՀՄ ԳԱ նախագահության հայկական մասնաճյուղի՝ Արմֆանի հասարակական և բնական գիտությունների «Տեղեկագիր», 1943-1965 թթ.՝ Հայաստանի ԳԱ-ի «Տեղեկագիր հասարակական գիտությունների»: 1966 թ. ամսագիրը վերանվանվել է «Լրաբեր հասարակական գիտությունների»: 1940-1947 թթ. լույս է տեսել անկանոն պարբերականությամբ՝ 1948-1990 թթ. եղել է ամսագիր. 1991 թ.` երկամսյա, 1992-1995 թթ.` եռամսյա հանդես: 1996-ից առ այսօր այն հրատարակվում է քառամսյա պարբերականությամբ: Տարբեր ժամանակներում «Լրաբերի» գլխավոր խմբագիրներ են եղել անվանի գիտնականներ Հ. Օրբելին (հիմնադիր), Ս. Կարապետյանը, Հ. Բատիկյանը, Խ. Մոմջյանը, Մ. Ներսիսյանը, Ա. Հովհաննիսյանը, Ծ. Աղայանը, Գ. Ստեփանյանը, Հ. Ասլանյանը, Գ. Աբովը, Հ. Ինճիկյանը, Վ. Միքայելյանը, Ա. Խառատյանը: 2017 թ. վերջից սկսած՝ հանդեսի գլխավոր խմբագիրն է Պ. Ավետիսյանը:

Journal or Publication Title:

Լրաբեր հասարակական գիտությունների=Herald of the Social Sciences=Вестник общественных наук

Date of publication:

2025

Number:

1

ISSN:

0320-8117

Official URL:

Additional Information:

Gyurjinyan Davit, Гюрджинян Давид

Other title:

Армянские названия памирских языков: вопросы уточнения и нормирования ; Armenian Names of the Pamiri Languages: Issues of Clarifi-cation and Standardization

Contributor(s):

Պատ․ խմբ՝. Հ․ Գ․ Ինճիկյան (1966-1968) ; Գլխավոր խմբ.՝ Ծ․ Պ․ Աղայան (1969-1972) ; Վ․ Ա․ Միքայելյան (1972-1987) ; Ա․ Ա․ Խառատյան (1988-2017)

Coverage:

143-158

Abstract:

Հայերեն գիտական խոսքում պամիրյան լեզուների և բարբառների անունների առաջին հիշատակումները վերաբերում են XX դարի կեսին: Սկզբնապես գործածվում էին ֆրանսերենից և անգլերենից արված փոխառությունները (հնարավոր է իրանական լեզուների իրողությունների հաշվառմամբ): XX դարի կեսից սկսվում է դրանց հայերենացման գործընթացը «լեզու» նշանակող –երեն վերջածանցի միջոցով: Ժամանակակից հայերենագիտության մեջ գերիշխող դիրք են գրավում հայերեն կազմությունները, թեպետ իրանագիտական աշխատանքներում հանդիպում են նաև փոխառյալ տարբերակները: Պամիրյան լեզուները և բարբառներն անվանելու համար կազմվել և գիտական խոսքում գործածվել են հայերեն հետևյալ լեզվանունները՝ բարթանգերեն/բարտանգերեն, բուրունգսոլերեն, թաշկուրգաներեն, իշկաշիմերեն/իշքաշիմերեն, խուֆերեն, մունջաներեն, յազգուլամերեն, յիդգայերեն/յիդղայերեն, շուգնաներեն/շուղնաներեն, ռուշաներեն, օրո շորերեն, սանգլիչերեն, սարըքոլերեն/սարըկոլերեն, վախաներեն: Պամիրյան լեզուներում հայերեն անուններն ունեն տարատեսակ տարբերակներ՝ ա) հնչյունական-ուղղագրական, բ) բառակազմական և գ) բառային: Ուսումնասիրության նպատակն է տալ պամիրյան լեզուների անունների գործածության ընթացքը հայերենում, տառադարձման և բառակազմական առանձնահատկությունների ու բառարանագրման ամբողջական պատկերը: Հայերեն լեզվանունների գիտական անվանացանկում հարկավոր է նվազագույնի հասցնել տարբերակայնությունը, որը հնարավորություն կընձեռի հաստատելու գրության միաս-նականություն և նպաստելու գիտական խոսքի ճշտությանը: Հայերենի լեզվաբանական և հանրագիտական բառարաններում գլխաբառ են դարձել պամիրյան լեզուների ինչպես հայերեն անվանումներ, այնպես էլ փոխառյալ մի շարք լեզվանուններ: Բառարաններում արձանագրված չեն մունջաներեն, յազգուլամերեն, յիդգայերեն, սանգլիչերեն, սարըկոլերեն/սարըքոլերեն, վախաներեն հայերեն լեզվանունները:
The first mentions of the names of the Pamir languages and dialects in the Armenian scientific speech date back to the middle of the 20th century. Initially, borrowings from French and English were used (possibly taking into account the characteristics of the Iranian languages). From the second half of the 20th century, their Armenianization began using the suffix -երեն (-eren), meaning "language". During this period, the influence of the Russian language is noti-ceable. In modern Armenian studies, the dominant place is occupied by Armenian linguonyms, while in works on Iranian studies, there are also borrowed variants. To designate the Pamiri languages and dialects, the following Armenian linguonyms were formed and used in scientific speech: բարթանգերեն/բարտանգերեն (Bartang), բուրունգսոլերեն (Burunsol), թաշկուրգա-ներեն (Tashkurgan) են (Munjanese), յազգուլամերեն (Yazgulam/Yazgulem), յիդգայերեն/ յիդղայերեն (Yidga), շուգնաներեն/շուղնաներեն (Shughni) սարըկոլերեն/սարըքոլերեն (Sa-rykol), վախաներեն (Vakhan). The Armenian names of the Pamir languages have different va-riants: a) phonetic-orthographic, b) word-formative, c) lexical. It is necessary to minimize the variability of Armenian linguonyms in the scientific name index, which will create a certain commonality of writing and predetermine the accuracy of scientific speech. In linguistic and encyclopedic dictionaries of the Armenian language, both Armenian suffixal linguonyms and several borrowed names of the Pamiri languages became headwords. The lexicography does not reflect the Armenian linguonyms մունջաներեն (Munjan), յազգուլամերեն (Yazgulam), յիդգա-յերեն (Yidga), սանգլիչերեն (Sanglic), սարըկոլերեն/սարըքոլերեն (Sarykol), վախաներեն (Wakhan).
Первые упоминания названий памирских языков и диалектов в армянской научной речи относятся к середине XX в. Первоначально использовались заимствования из французского и английского (возможно, с учетом особенностей иранских языков). Со второй половины ХХ века начинается их арменизация с помощью суффикса–երեն (-ерен), означающего «язык». В этот период наблюдается влияние русского языка. В современном арменоведении доминируют армянские производные слова, в то время как в работах по ирановедению встречаются также заимствованные варианты. Для обозначения памирских языков и диалектов были составлены и использованы в научной речи следующие армян-ские лингвонимы: բարթանգերեն/բարտանգերեն (бартангский), բուրունգսոլերեն (бурунг-сольский), թաշկուրգաներեն (ташкурганский), իշկաշիմերեն/իշքաշիմերեն (ишкашимский), խուֆերեն (хуфский), մունջաներեն (мунджанский), յազգուլամերեն (язгуламский/язгулемский), յիդգայերեն/յիդղայերեն (йидга), շուգնաներեն/շուղնաներեն (шугнанский), ռուշա-ներեն (рушанский), օրոշորերեն (орошорский), սանգլիչերեն (сангличский), սարըքոլերեն/ սարըկոլերեն (сарыкольский), վախաներեն (ваханский). Армянские названия памирских языков имеют различные варианты: а) фонетико-орфографические, б) словообразова-тельные, в) лексические. Необходимо довести до минимума вариативность армянских лингвонимов в научном именном указателе, что позволит создать определенную общность написания и предопределить точность научной речи. В лингвистических и энциклопедических словарях армянского языка заглавными словами стали как армянские суффиксальные лингвонимы, так и ряд заимствованных названий памирских языков. В лексикографии не отражены армянские лингвонимы մունջաներեն (мунджанский), յազգուլամերեն (язгуламский), յիդգայերեն (йидга), սանգլիչերեն (сангличский), սարըկոլերեն/սարըքոլերեն (сарыкольский), վախաներեն (ваханский).

Place of publishing:

Երևան

Publisher:

ՀՀ ԳԱԱ

Format:

pdf

Identifier:

click here to follow the link ; oai:arar.sci.am:398618

Call number:

АЖ 410

Location of original object:

ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարան