Ամսագրի կամ հրապարակման վերնագիր:

ՀՀ ԳԱԱ Շիրակի հայագիտական հետազոտությունների կենտրոն. Գիտական աշխատություններ= Ширакский центр арменоведческих исследований НАН РА. Научные труды = Shirak Centre of Armenological Studies of NAS RA․ Scientific works

Հրապարակման ամսաթիվ:

2025

Հատոր:

28

Համար:

1

ISSN:

1829-4316 ; e-2953-8076

Լրացուցիչ տեղեկություն:

Gabrielyan Rafik G.

Այլ վերնագիր:

Specificity of Space Use in Gandzak District

Ծածկույթ:

115-127

Ամփոփում:

Գանձակը Հայաստանի պատմազգագրական շրջաններից է, որը գտնվում է պատմական Արցախ նահանգի հյուսիսային և Ուտիք նահանգի հյուսիսարևմտյան մասում՝ հանդիսանալով հայկական մշակութային տարածքի սահմանը հյուսիս-արևելքից։ Մեթոդներ և նյութեր․ Հոդվածի համար աղբյուրներ են ծառայում ՀՀ ԳԱԱ հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի արխիվում պահվող ազգագրական նյութերը, ինչպես նաև տպագիր աշխատություններ։ Հետազոտության ընթացքում համադրվել, համեմատվել և վերլուծվել են արխիվային ու տպագիր աղբյուրներում առկա տվյալները։ Հետազոտությունն իրականցնելիս կիրառվել են նաև ժամանակակից մեթոդներ, մասնավորապես՝ աշխարհագրական տեղեկատվական համակարգը (ԱՏՀ)։ Վերլուծություն․ Գանձակի գավառում, ըստ գործառույթի, առանձնանում էին տարածքի օգտագործման երեք հիմնական գոտիներ։ Առաջինը սահմանափակվում էր բնակավայրի և դրա շուրջը գտնվող տնտեսական կառույցների տարածքով։ Երկրորդը ավելի ընդգրկուն էր, և ներառում էր հիմնական երկրագործական տարածքը։ Երրորդը արոտավայրերի գոտին էր։ Այս հիմնական տարածքային միավորներից բացի կարելի է ավելացնել ևս մի՝ չորրորդ գոտի, որի անհրաժեշտությունը առաջանում էր աղետների և թշնամական հարձակումների դեպքում։ Դա այն տարածքն էր, որտեղ հնարավոր էր ժամանակավորապես բնակություն հաստատել՝ պաշտպանվելու և պատսպարվելու նպատակով։ Արդյունքներ. Գանձակում լանջերի օգտագործումը լանդշաֆտի իրացման գլխավոր առանձնահատկությունն էր, որը ենթադրում էր կիրառել բնակավայրերի, վարելահողերի, այգիների ու ոռոգման համակարգերի ստեղծման ընթացքում դրսևորվող դարավանդման տարբեր եղանակներ։ Այս մշակութային իրողությունը, խիստ բնութագրական լինելով Գանձակի հայերի համար, ընկալվում էր որպես էթնոտարբերակիչ հատկանիշ։ Լանջերի օգտագործման հիմնական պատճառը թուրքական էթնիկ խմբերի հետ ունեցած հակասություններն էին։ Լքելով հարթավայրերը՝ հայերը, քիչ-քիչ, սկսեցին զբաղեցնել ավելի անմատչելի տարածքներ, որտեղ հիմնեցին դարավանդային բնակավայրեր և զարգացրին դարավանդային երկրագործությունը։
Gandzak is one of the historicаl-ethnographic regions of Armenia, which occupies the northern part of the province of Artsakh and the northwestern part of the province of Utik, constituting the northeastern border of the Armenian cultural territory. Methods and materials: The sources of the article were ethnographic materials from the archive of the Institute of Archaeology and Ethnography NAS RA, as well as the printing publications. During the study, data from archival and printed sources were synthesized, compared and analyzed. The study also used modern methods, in particular, the geographic information system (GIS). Analysis: Armenian villages of Gandzak were located mainly in the middle foothills of the region, in areas from 800 to 1700 m above sea level. They are mainly located in gorges or on the slopes of the mountains. In Gandzak, three main zones of space use were distinguished according to their functional purpose. The first zone was limited to the territory of the settlement and the farm buildings around it. The second, more extensive zone included the agricultural landscape. The third included the livestock area. To these main territorial units, one can add another, а fourth zone, the need for which arose only during enemy attacks. This is a mountain zone where one could take cover. Results: The use of slope areas is a key feature of landscape development in the study area, which is manifested in the creation of settlements, arable lands, gardens and even irrigation systems. In all cases, the development of slopes was carried out through various terracing methods, which, being very characteristic of the Armenians of the Gandzak region, in some cases was perceived as an ethnic-differentiating feature. The main reason for using the slopes was conflicts with the Turkish ethnic groups. Having left the plains, the Armenians eventually began to develop more inaccessible areas, where they founded terraced settlements and practiced terraced agriculture.

Ձևաչափ:

pdf

Նույնացուցիչ:

click here to follow the link ; oai:arar.sci.am:396135

Բնօրինակի գտնվելու վայրը:

ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարան