Անգեղ Աստվածը հայոց հնագույն դիցաբանության մեջ

Հայ գրականության առաջին իսկ աղբյուրներից ավանդված է Անգեղ աստծու անունը, նրա հետ կապված Տորք կամ Տուրք Անգեղյայի առասպելը, որոնք արժանացել են տարբեր մեկնաբանությունների: Եղած աղբյուրների հիման վրա և տարածաշրջանային ու հնդեվրոպական կապերի բացահայտմամբ վերականգնվում են այդ աստծու կերպարը, գործառույթները: Մանրամասն քննությամբ հիմնավորվում է, որ Անգեղ անունը ստուգաբանվում է որպես «Անտեսանելի», որն այդպիսով զուգահեռն է հունարեն անդրաշխարհի Հադես աստծու անվանը: Հադեսը, որ կոչվում էր «Ստորերկրայքի Զևս», գլխավոր աստված Զևսի մի հիպոստասիսն էր, նրա մի ենթակերպարը (ընդհանրապես, մեծ աստվածները կարող են լինել երկնքի, երկրի և անդրաշխարհի տիրակալներ): Անտեսանելի են համարվել Ուրարտուի մեծ աստված Խալդին, իրանական Ահուրամազդան և հին վրացական կրոնի արարիչ աստվածը: Անգեղի կերպարը որոշակի կապեր է դրսևորում նաև U.GUR գաղափարագրով ներկայացված Հայասայի մեծ աստծու հետ, որով և Անգեղը վերականգնվում է որպես հնագույն հայկական դիցարանի մի մեծ աստծու անուն կամ մականուն:
In the ancient Armenian translation of the Bible, the Mesopotamian god of the afterlife and war Nergal is represented as Angeł. The same name is known in two legends from the books of Khorenatsi and Sebeos. It is interpreted as ‘unsightly, not nice, ugly,’ which seems rather inappropriate for a theonym. However, in the Assyrian myth, Nergal is invisible to the vizier of the goddess of the underworld. Hence the opportunity to etymologize Angeł not as an-geł ‘having no look,’ i.e. ‘invisible’ but to refer to the Indo-European context, where the closest cognate of the Armenian language is Greek. Thus, Angeł would correspond well with the Greek name of the underworld and its god Hades: Ἀΐδης, literally, ‘the Unseen’ < *ṇ-wid-. Supreme gods could be the lords of the “three worlds” – heaven, earth, and the underworld, and the Greek Hades, known as “Zeus of the underworld,” was thus one of the incarnations of Zeus. In ancient Armenian tradition, these functions would be attributed to Angeł. Notably, the supreme gods of some other ancient states of the region were also conceived to be invisible. However, the name and image of the epic hero Turk' Angełeay, i.e. “The gift of (god) Angeł,” should most probably be interpreted as the son of the god Angeł.