Publication Details:

«Լրաբեր հասարակական գիտությունների» քառամսյա, բազմալեզու, միջմասնագիտական, գրախոսվող հանդեսը ՀՀ ԳԱԱ հասարակական գիտությունները և հայագիտությունը ներկայացնող հնագույն (հիմնադրվել է 1940 թ.) պարբերականն է, որի էջերում աճել և հասունացել են հայագետների և հասարակագետների բազմաթիվ սերունդներ: 1940-1943 թթ. այն հրատարակվել է որպես ԽՍՀՄ ԳԱ նախագահության հայկական մասնաճյուղի՝ Արմֆանի հասարակական և բնական գիտությունների «Տեղեկագիր», 1943-1965 թթ.՝ Հայաստանի ԳԱ-ի «Տեղեկագիր հասարակական գիտությունների»: 1966 թ. ամսագիրը վերանվանվել է «Լրաբեր հասարակական գիտությունների»: 1940-1947 թթ. լույս է տեսել անկանոն պարբերականությամբ՝ 1948-1990 թթ. եղել է ամսագիր. 1991 թ.` երկամսյա, 1992-1995 թթ.` եռամսյա հանդես: 1996-ից առ այսօր այն հրատարակվում է քառամսյա պարբերականությամբ: Տարբեր ժամանակներում «Լրաբերի» գլխավոր խմբագիրներ են եղել անվանի գիտնականներ Հ. Օրբելին (հիմնադիր), Ս. Կարապետյանը, Հ. Բատիկյանը, Խ. Մոմջյանը, Մ. Ներսիսյանը, Ա. Հովհաննիսյանը, Ծ. Աղայանը, Գ. Ստեփանյանը, Հ. Ասլանյանը, Գ. Աբովը, Հ. Ինճիկյանը, Վ. Միքայելյանը, Ա. Խառատյանը: 2017 թ. վերջից սկսած՝ հանդեսի գլխավոր խմբագիրն է Պ. Ավետիսյանը:

Journal or Publication Title:

Լրաբեր հասարակական գիտությունների=Herald of the Social Sciences=Вестник общественных наук

Date of publication:

2024

Number:

2

ISSN:

0320-8117 ; e-2953-8297

Official URL:

Additional Information:

Айрапетян Тамар, Hayrapetyan Tamar

Other title:

Представления о виде и строении мира в армянских волшебных сказках ; Imaginations on the World’s Shape and Structure in Armenian Fairytales

Contributor(s):

Պատ․ խմբ՝. Հ․ Գ․ Ինճիկյան (1966-1968) ; Գլխավոր խմբ.՝ Ծ․ Պ․ Աղայան (1969-1972) ; Վ․ Ա․ Միքայելյան (1972-1987) ; Ա․ Ա․ Խառատյան (1988-2017) ; Պ․ Ավետիսյան (2017-)

Coverage:

350-366

Abstract:

Չնայած գիտական շրջանակներում գերիշխում է Տիեզերական ծառի համապարփակության մասին տեսակետը, սակայն վերջին հետազոտությունները վկայում են, որ այդ առասպելույթը միարժեքորեն տարածված չէ բոլոր ժողովուրդների ավանդույթներում: Անհրաժեշտ է փաստել, որ հայ բանավոր ավանդության մեջ արտացոլված Աշխարհի տեսքի ու կառուցվածքի մասին առասպելաբանական պատկերացումները՝ ուղղաձիգ, հորիզոնական և համակցված մոդելներով, հաստատում են Աշխարհակառույցի բազմաստիճանականության արքետիպային բնույթը: Տիեզերական ծառը համապարփակ հասկացությունների որոշակի համակարգ է, որն ուղղահայաց առանցքի միջոցով միավորում է Տիեզերքի ծավալատարածական երեք գոտիները կամ աստիճանները (Երկինք, Երկիր, Ստորերկրյայք)՝ արտահայտված որոշակի գաղափարներով և կերպարներով, որոնցից տարածված են հատկապես ծառը, սյունը, լեռը, տաճարը, պարանը, սանդուղքը, խաչը, մարդը, որն իր մարմնի մասերով հավասարաձևունակ է ծառին: Հայոց մեջ Տիեզերքի մոդելն առավել հաճախ ներկայանում է ուղղաձիգ կառուցվածքով, որտեղ Աշխարհի նեցուկհենարանի դերում հանդես են գալիս ձուկը և եզը: Տիեզերքի բնակիչների բնականոն կենսագործունեությունը պայմանավորված է Աշխարհակառույցի կարգուկանոնով և քրոնոտոպային կոնտինումի կատարելությամբ, որն իր արտահայտությունն է ստացել հայ առասպելաբանության և բանահյուսական ավանդության մեջ, մասնավորապես Հանս-Յորգ Ութերի «Միջազգային հեքիաթների տիպերը» նշացանկի համապատասխան թվահամարների տակ զետեղված հայկական հրաշապատում հեքիաթներում, որն էլ սույն հետազոտության նորույթն է:
В научных кругах господствует точка зрения об универсальности мирового дерева, однако научные исследования последних лет показывают, что эта мифологема однозначно не распространена в традициях всех народов. Следует отметить, что в армянских устных преданиях отраженные мифологические представления о виде и строении мироздания представлены вертикальной, горизонтальной и совмещенной моделями, что подтверждает архетипический характер многоступенчатости миростроения. Мировое дерево (или космическое) являет собой образ некой универсальной концепции, с помощью вертикальной оси обьединяющей три яруса или ступени объемно-пространственного мироздания (Небо, Земля, Подземный Мир), нашедшие отражение в некоторых образах и идеях, в ряду которых особенно распространены дерево, столп, гора, храм, веревка, лестница, крест, человек, в силу анатомического строения тела напоминающий дерево. У древних армян модель мироздания чаще всего представлена в вертикальном строении, где опорой мира являются рыба и вол. Нормальная жизнедеятельность обитателей мироздания обусловлена правопорядком и усовершенствованием хронологического континуума миростроения. Последнее нашло свое отражение в армянской мифологии и фольклорных преданиях, в частности, в армянских волшебных сказках, внесенных под соответствующими номерами в каталог «Типы международных сказок» Ганса Йорга-Утера, что и является новизной данного исследования.
Among the scientific circles is dominant the idea on universal nature of World Tree, though the recent researches such mythologems are not spread in traditions of all nations. In mythological perceptions on shape and structure of the world represented in Armenian oral tradition, the world is represented in vertical, horizontal and combined models, confirming the multilayered archetypal nature of those perception. The World Tree is a definite system of comprehensive concepts, which combines the three dimensional spaces or degrees of the Universe (Heaven, Earth, and Underworld) through the vertical axis. There are various representations of these visions and the most widespread are constituted in the form of a tree, pillar, mountain, temple, rope, ladder, cross, or a man, whose body parts are resembling a tree. Among Armenians the model of the Universe is most often represented by a vertical structure where the fish and buckle have the role of those who support the base of the World. The normal functioning of the Universe is conditioned by the order of the World structure and the perfection of the chronotop continuum that can be found in mythological and folklore tradition, particularly in Armenian folktales of wonder corresponding to definite types of HJU "International Types of folktales", moreover, those tales are the object and novelty of this study.

Place of publishing:

Երևան

Publisher:

ՀՀ ԳԱԱ

Format:

pdf

Identifier:

click here to follow the link ; oai:arar.sci.am:377522

Call number:

АЖ 410

Location of original object:

ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարան