Armenian Reminiscences in the Book “Travels And Adventures of the Rev. Joseph Wolff”

The present article concerns the final work of the British missionary of German-Jewish origin, Joseph Wolff (1795–1862), Travels and Adventures of the Rev. Joseph Wolff (1860–1861). As an autobiographical memoir and the culmination of his journeys from 1821 to 1845, it contains rich testimonies about the Armenians, both in their historical homeland and in various regions and countries, including the Ottoman Empire, Persia, Lebanon, Syria, Iraq, Afghanistan, and India. Wolff provided accounts of both ordinary Armenian inhabitants and prominent figures of the time. Possessing profound knowledge of Armenian history and culture, he often included historical digressions covering both distant and more recent epochs. Thus, his final travelogue-autobiography serves as a valuable source for studying the history, demography, and daily life of Armenians in the first half of the 19th century.
Գերմանա-հրեական ծագումով բրիտանացի միսիոներ Ջոզեֆ Վոլֆը (1795–1862) Արևելք կատարած իր ուղևորություններն ամփոփել է վեց հատորներում, որոնցում առատ տեղեկություններ է տալիս հայության մասին։ Սույն հոդվածը ներկայացնում է նրա վերջին հատորը՝ «Պատվելի Ջոզեֆ Վոլֆի ճանապարհորդությունները և արկածները» (1860–1861), որը, կազմելով նրա ինքնակենսագրական հուշերը և 1821–1845 թթ. ուղևորությունների հանրագումարը՝ նույնպես հարուստ է հայոց մասին վկայություններով։ Դրանք վերաբերում են հայերին ոչ միայն իրենց հայրենիքում, այլև տարբեր տարածաշրջաններում ու երկրներում (Օսմանյան կայսրություն, Պարսկաստան, Լիբանան, Սիրիա, Իրաք, Աֆղանստան, Հնդկաստան և այլն)։ Իր ուղևորությունների ընթացքում Վոլֆը հաճախ է հյուրընկալվել հայկական վանքերում, հիմնականում իջևանել է հայերի տներում, ինչն ընդլայնել է նրա գիտելիքները հայոց մասին։ Միսիոներ հեղինակը տեղեկություններ է հաղորդել թե՛ իր հանդիպած սովորական հայ բնակիչների, թե՛ ժամանակի աչքի ընկնող մի քանի հայերի մասին՝ հոգևոր թե աշխարհիկ։ Հայոց պատմության և մշակույթի իր քաջիմացությամբ նա երբեմն պատմական անդրադարձներ է կատարել՝ հեռավոր և մոտ ժամանակաշրջանների վերաբերյալ։ Ջոզեֆ Վոլֆի վերջին ուղեգրություն-ինքնակենսագրությունն արժեքավոր աղբյուր է՝ XIX դարի առաջին կեսի հայերի պատմության և ամենօրյա կյանքի, ինչպես նաև հայերի մեջ արևմտյան միսիոներների գործունեության ուսումնասիրման համար։