Հին հայերենի շչական բաղաձայնները (ապաժամանակյա և տարաժամանակյա հայեցակետեր)

Шипящие согласные древнеармянского языка (диахроническийи ахронический аспекты) ; Hushing sounds of the Old Armenian (Diachronic and achronic aspects)

Պետրոսյան, Վարդան

Գլխ․ խմբ․՝ Մ․ Գ․ Ներսիսյան (1958-1998) ; Վ․ Միքայելյան (1999-2005) ; Գլխ․ խմբ․ պաշտոնակատար՝ Պ․ Մ․ Մուրադյան (2005) ; Ա․ Զաքարյան (2005) ; Գլխ․ խմբ․՝ Ս․ Հարությունյան (2006-2018) ; Ա․ Զաքարյան (2018-)

Լեզվաբանություն ; Ստուգաբանություն

սուլաշչական ; իրանական փոխառություններ ; ձայնեղ շչական ; սլավոնագիտություն ; նախալեզու ; լիտվերեն ; Ավեստա ; կովկասյան լեզուներ ; տիպաբանական զուգահեռներ ; տարաժամանակյա հայեցակետ ; ապաժամանակյա հայեցակետ ; հին սլավոներեն

228-241

Определение исконной праформы древнеармянского глухого шипящего շ (š) не представляет трудности, это и.-е. *s и *k՛ (ṷ). В пользу данного заключения свидетельствуют как количественные соотношения праформ, так и типологические параллели շ (š) с родственными и неродственными языками. Вопрос возникновения звонкого шипящего ժ (ž) предстaвляет некоторую трудность в том плане, что, с одной стороны, в древне- армянском есть всего два слова и.-е. происхождения, имеющих эту фонему: իժ «змея» и լիժ «слизистый; поскользнуться», а с другой стороны, множество иранских заимствований (ср. արժ (-ել) «стоить», բաժ «часть; дань», բոյժ «лекарство», դրուժ(-ան) «мошенник, злодей», ժանտ «жестокий, беспощадный» и т. д. Последняя реалия дала основание полагать, что в армянском языке ժ (ž) мог возникнуть под воздействием иранского фактора (Э. Агаян). Однако, как и все сибилянты, ժ (ž) является самостоятельным явлением в армянском языке. Он, по крайней мере, был свойственен некоторым языкам восточной, то есть, satəm группы (старославянскому, древнерусскому, литовскому), ни один из которых в исторический период не соотносился с древними иранскими языками. То обстоятельство, что ž в более поздний период сформировался и в отдельных современных языках западной, то есть centum группы (французском, немецком) также свидетельствует о сказанном. Праформой армянского ժ (ž) мог быть и.-е. лабиовелярный *gh, так как эта праформа восстанавливается также для соответствующей фонемы родственных языков.
The definition of main prototypes of the Armenian voiceless husing շ(š) does not present any difficulty: these are the I.-E. *s and *k՛ (ṷ). The quantitative ratio of the proto-forms, as well as typological parallels of շ (š) with non relative languages confirms this conclusion. The origin of voiced hushing ժ (ž) is somewhat difficult, due to the presence of only two words that have the same phoneme derived from the I.-E.: իժ “snake”և լիժ “slip” from one side and due to Iranian loan words from the other: (cf. արժ(-ել) “cost”, բաժ “part. Fee”, բոյժ “drug”, դրուժ(-ան) “rogue, wicked”, ժանտ “cruel, merciless” etc.). The latter reality makes believe that the Armenia ժ (ž) could have been formed by the Iranian influence (E. Aghayan). However we believe, that as the sibilant sounds in general, the sound ժ (ž) is also an independent occurrence in Armenian. It has at least been characteristic of a group of Eastern languages of satəm (Old Slavonic, Old Russian, Latvian) all of which have never had relations with old Iranian languages in the historical course of time. The fact that the sound ž has developed in the later period in several languages of the Western centum group (French, German) also attests the above mentioned thesis. The Armenian protoform ժ (ž) could have been the I.-E. labio-velar *gṷh, as this is the proto-form that is restored also for the corresponding phoneme in the related languages.

ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատ.

Հոդված

pdf

սեղմիր այստեղ կապին հետևելու համար

ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարան