Journal or Publication Title:
Խ․ Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարան․ Հայագիտական հանդես
Date of publication:
Number:
ISSN:
Official URL:
Additional Information:
Саргсян Оганнес, Sargsyan Hovhannes
Title:
Ղևոնդ Ալիշանի «Այրարատ. բնաշխարհ Հայաստանեայց» աշխատությունը, Արագածոտն գավառը և Մովսես Խորենացին
Other title:
The work ,,Ayrarat. nature of Armenia” by Ghevond Alishan, Aragatsotn region and Movses Khorenatsi ; Работа Гевонда Алишана ,,Айрарат. природа Армении”, Арагацотнская область и Мовсес Хоренаци
Creator:
Corporate Creators:
Խաչատուր Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարան
Subject:
Uncontrolled Keywords:
Մովսես Խորենացի ; Ղևոնդ Ալիշան ; Այրարատ նահանգ ; Արագածոտն գավառ ; աղբյուրներ ; մայրաքաղաքներ ; պատմություն ; աշխարհագրություն
Coverage:
Abstract:
«Այրարատ. բնաշխարհ Հայաստանեայց» երկը Ղևոնդ Ալիշանի ծրագրած մեծ աշխատանքի գլուխգործոցներից է: Հայր Ալիշանն իր առջև նպատակ էր դրել պատմաաշխարհագրական քննության ենթարկել Պատմական Հայաստանի բոլոր 15 նահանգների մասին տեղեկությունները, գրել աշխատություններ՝ ներկայացնելով դրանք առանձին 20-22 մեծադիր հատորներում: <<Թեպետ երբեք չի եղել Հայաստանում, սակայն իր երկերում ամենատես աչքով ներկայացնում է Մեծ Հայքի գլխավոր նահանգները, ինչպես նաև Կիլիկյան Հայաստանը: Ապշեցուցիչ են պատմական բնակավայրերի նրա ճշգրիտ նկարագրերը>> (Դոլուխանյան Ա., 2020): 1855 թ. լույս տեսած <<Տեղագիր Հայոց Մեծաց>> աշխատության մեջ նա ներկայացրել է պատմական Հայաստանի գավառները, ըստ էության տվել նրանց պատմաշխարհագրական բնութագրի համապատկերը: 1881 թ. ընթերցողի սեղանին էր դրվել Այրարատ նահանգի գավառներից մեկին՝ Շիրակին նվիրված աշխատությունը, 1885-ին՝ Կիլիկյան Հայաստանին նվիրված «Սիսուանը»: «Այրարատ»-ը տպագրվել է 1890 թ. Վենետիկում՝ Սուրբ Ղազարի հրատարակչությունում: 1893-ին էլ լույս է տեսել Սյունիք աշխարհը ներկայացնող <<Սիսական>>-ը: <<Ալիշանի հայագիտական-բանասիրական աշխատությունները, որոնք մի-մի անկրկնելի էջեր են նրա գիտական կյանքում, չնայած իրենց շուրջ հարյուր հիսուն տարվա հնամենիությանը, առաջ քաշած հարցադրումների, պարունակած գրական-բանասիրական նորությունների, հայագիտական այս կամ այն երևույթին տրված գնահատության տեսակետից շարունակում են պիտանի ու արդիական լինել անգամ այսօր>> (Շտիկյան Ս., 1981): Ղևոնդ Ալիշանի «Այրարատ. բնաշխարհ Հայաստանեայց» աշխատությունը ներկայացրել է պատմական Հայաստանի Այրարատ նահանգի բոլոր գավառների, քաղաքների, ավանների ու գյուղերի պատմաշխարհագրական նկարագիրը՝ օգտվելով բազմապիսի աղբյուրներից: Դրանց մեջ խոսուն տեղ է զբաղեցնում պատմահայր Մովսես Խորենացին, մասնավորաբար նրա «Հայոց պատմություն» աշխատությունը, որին տարբեր հարցերի պարզաբանման ժամանակ դիմել է հեղինակը: <<…<<Այրարատ>> ոչ միայն կհավասարվի <<Սիսուանին>>, այլ կգերազանցի նորա թե՛ ստվարությամբ և թե, մանավանդ, բովանդակությամբ. որովհետև այս ԲՈՒՆ հայոց աշխարհն է, լի այնպիսի հայրենի հիշատակներով և հիշատակարաններով, որք ավելի մոտ են ազգի սրտին և որոց նմանը սակավ կգտնվի Կիլիկիա…>> (Խալաթյանց Գ., 1888):
«Айрарат. природа Армении» – один из шедевров великого произведения, задуманного Гевондом Алишаном. Отец Алишан поставил перед собой цель подвергнуть сведения обо всех 15 провинциях Исторической Армении историко-географической экспертизе, написать труды, изложив их по отдельности в 20-22 больших томах. В 1855 г. опубликованном труде «Топография армян» он представил провинции исторической Армении, по существу дал соответствующую научно-географическую характеристику. В 1881 г. на стол читателя был положен труд, посвященный одной из провинций Айраратской губернии, Шираку, в 1885 г. - «Сисуан», посвященный Киликийской Армении. «Айрарат» был напечатан в Венеции в 1890 году в типографии Св. Лазаря. В книге Гевонд Алишанa представлено историко-географическое описание всех провинций, городов, поселков и сел исторической Айраратской губернии Армении с использованием различных источников. Среди них видное место занимает Отец армянской историографии Мовсес Хоренаци, особенно его труд «История Армении», к которому автор обращался при разъяснении различных вопросов. В этой статье мы рассмотрели книгу «Айрарат.. природа Армении». Наша задача представить Мовсеса Хоренаци в упомянутом труде, отделить от комплексного исследования, проведенного Алишаном, информацию, касающуюся Арагацотна, самого крупного областья в Айраратском губернии, особенно тех населенных пунктов, которые до сих пор входят в состав Арагацотнского областья по административно-территориальному разделения, и показать, насколько великое наследие, оставленное Хоренаци для сочинения этой книги неутомимым арменоведом XIIIIV века.
“Ayrarat. nature of Armenia” is one of the masterpieces of the great work conceived by Ghevond Alishan. Father Alishan set himself the goal of subjecting information about all 15 provinces of Historical Armenia to historical and geographical expertise, writing works, presenting them separately in 20-22 large volumes. In 1855, in the published work “Topography of the Armenians”, he presented the provinces of historical Armenia, essentially gave the corresponding scientific and geographical characteristics. In 1881, a work dedicated to one of the provinces of the Ayrarat province, Shirak, was placed on the reader's desk, in 1885 - "Sisuan", dedicated to Cilician Armenia. "Ayrarat" was printed in Venice in 1890 in the printing house of St. Lazarus. Ghevond Alishan's book presents a historical and geographical description of all the provinces, cities, towns and villages of the historical Ayrarat province of Armenia using various sources. Among them, a prominent place is occupied by the Father of Armenian historiography, Movses Khorenatsi, especially his work “History of Armenian”, to which the author turned when explaining various issues. In this article, we reviewed the book "Ayrarat.. the nature of Armenia." Our task is to present Movses Khorenatsi in the mentioned work, to separate from the comprehensive study conducted by Alishan, information regarding Aragatsotn, the largest region in the Ayrarat province, especially those settlements that are still part of the Aragatsotn region according to the administrative-territorial division, and to show how great is the legacy left by Khorenatsi for the writing of this book by the tireless Armenologist of the 19th century.
Place of publishing:
Երևան