Journal or Publication Title:
Ցեղասպանագիտական հանդես=Journal of Genocide Studies=Журнал исследований геноцида
Date of publication:
Volume:
Number:
ISSN:
Additional Information:
Bakhchinyan Artsvi H., Бахчинян Арцви Г.
Title:
Զմիւռնիայի աղէտը հայ դերասանների յուշերում
Other title:
Smyrna Catastrophe in the Memoirs of Armenian Actors ; Смирнская катастрофа в воспоминаниях армянских актеров
Creator:
Subject:
Uncontrolled Keywords:
արեւելահայ դերասաններ ; ականատեսի վկայութիւններ ; Յովհաննէս Աբելեան ; Եւգենեա Արիստակեան ; Սուրաբեաններ ; Հայկ
Coverage:
Abstract:
1922 թ. Զմիւռնիայի աղէտի վերաբերեալ բազմազան վկայութիւններ առկայ են նաեւ հայ թատերական յուշագրական գրականութեան մէջ։ Հետաքրքիր զուգադիպութեամբ՝ քաղաքում այդ աղէտալի իրադարձութեան ժամանակ գտնուել են արեւելահայ թատրոնի գործիչներ, որոնք եւ որոնց ժառանգներն իրենց յուշագրութիւններում «առաջին աղբիւրից» գրաւոր վկայութիւններ են թողել աղէտի մասին։ Արեւելահայ բեմի առնուազն վեց գործիչ ականատես է եղել եւ վերապրել Զմիւռնիայի աղէտը։ Նրանց յայտնուելն օսմանեան այդ նաւահանգստային քաղաքում պատահական էր, սակայն ոչ անսպասելի. հայ մշակոյթի կենտրոններից մէկը՝ Զմիւռնիան, միշտ ունեցել է այցելու հայ մտաւորականներ եւ արուեստագէտներ։ Անսպասելին թերեւս հայ դերասանների որպէս ռուսահպատակ ներկայանալու իրողութիւնն է, որի շնորհիւ էլ նրանք ազատուել են մահից: Սոյն հրապարակման մէջ ներկայացուած են այդ յուշագրութիւնների համապատասխան հատուածները՝ Հայկ եւ Էմմա Արծիւների «Աշխարհով մեկ» (Երեւան, 1964), Մարիկա Աբելեանի «Իմ հօր՝ Յովհաննէս Աբելեանի մասին» (Երեւան, 2000, ռուսերէն) եւ Եւգենեա Արիստակեանի «Յուշեր գաղութահայ կեանքից» (Կահիրէ, 2019) հատորներից։ Բոլոր յուշագիրներն էլ հաստատում են ծանօթ իրողութիւնները՝ հայերի եւ յոյների յուսահատ ինքնապաշտպանութիւնը, թուրքերի՝ հայկական թաղի թալանն ու հրկիզումը, օտարերկրեայ նաւերի ղեկավարների՝ աղքատ աղէտեալներին փրկութիւնը մերժելը, մինչդեռ հարուստներին դրամով ընդունելը եւ այլն։ Թէեւ այդ յուշագրութիւններն արդէն հրատարակուած են, սակայն լինելով ոչ այնքան դիւրամատչելի (եւ անծանօթ), աւելորդ չէ դրանց վերարծարծումը սոյն համաբնագրում՝ մատչելի դարձնելու համար պատմաբաններին եւ ցեղասպանագէտներին եւ լրացուցիչ մանրամասներ հաղորդելու տուեալ իրադարձութեան վերաբերեալ։
Various testimonies about the Smyrna catastrophe of 1922 are also found in Armenian theatrical memoirs. By an interesting coincidence, several Eastern Armenian theatre figures were in the city during that catastrophic event. Some of them and their descendants left “first-hand” evidence of the catastrophe in their memoirs. No less than six figures of the Eastern Armenian theatre, professionals and amateurs, witnessed and survived the catastrophe in Smyrna. Their appearance in this Ottoman port city was accidental, but not unexpected: Smyrna, one of the Armenian cultural centres, has always been visited by Armenian cultural figures. Perhaps the most unexpected is the fact that the Armenian actors presented themselves to the Ottoman authorities as Russians, thanks to which they were saved from death. This publication presents relevant excerpts from the following sources: “Around the World” by Hayk and Emma Artsiv (Yerevan, 1964), “About My Father Hovhannes Abelyan” by Marika Abelyan (Yerevan, 2000, in Russian), and “Memoirs of Armenian Community Life” by Yevgenia Aristakyan (Cairo, 2019). All memoirs confirm well-known facts: the desperate self-defence of the Armenians and Greeks, the looting and burning of the Armenian quarter by the Turks, the refusal of the captains of foreign ships to save the insolvent, but at the same time accepting the rich, etc. Although these memoirs have already been published, however, being less accessible and little known, they are presented in this context, making them available to historians and genocide scholars, also providing additional details about the event.
Различные свидетельства о Смирнской катастрофе 1922 года встречаются и в армянских театральных мемуарах. По интересному стечению обстоятельств, во время того катастрофического события в городе находились несколько деятелей восточноармянского театра, некоторые из них и их потомки оставили в своих мемуарах свидетельства о катастрофе из «первоисточника». Не менее шести деятелей восточноармянской сцены, профессионалы и любители, стали свидетелями и пережили катастрофу в Смирне. Их появление в этом османском портовом городе было случайным, но не неожиданным: Смирну, один из центров армянской культуры, всегда посещали армянские деятели культуры. Пожалуй, самым неожиданным является факт, что армянские актеры представились османским властям русскими, благодаря чему спаслись от смерти. В настоящей публикации представлены соответствующие отрывки из следующих источников: «По всему миру» Айка и Эммы Арцив (Ереван, 1964), «О моем отце Ованесе Абеляне» Марики Абелян (Ереван, 2000, на русском языке) и «Мемуары из армянской колониальной жизни» Евгении Аристакян (Каир, 2019). Все мемуары подтверждают общеизвестные факты: отчаянная самооборона армян и греков, разграбление и сожжение армянского квартала турками, отказ капитанов иностранных кораблей спасать неплатежоспособных, но принимая при этом богатых и т.д. Хотя эти мемуары уже опубликованы, однако, будучи менее доступными и малоизвестными, представлены в данном контексте, сделав их доступными для историков и геноцидоведов, представив также дополнительные подробности о событии.
Place of publishing:
Երևան
Publisher:
ՀՀ ԳԱԱ Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ