Journal or Publication Title:
Date of publication:
Volume:
Additional Information:
Арутюнян Арсен, Harutyunyan Arsen
Title:
Տաթևի մեծ անապատի վիմագրական ժառանգությունը
Other title:
Эпиграфическое наследие Татевской большой пустыни ; The epigraphic inheritance of Mets Anapat of Tatev
Creator:
Corporate Creators:
ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտ
Subject:
Uncontrolled Keywords:
գավիթ-սրահ ; Տաթևի Մեծ անապատ ; Տաթևիվանք ; Արիստակես վարդապետ Տաթևացի ; միաբանություն ; վիմագիր ; տապանաքար ; գերեզմանոց
Coverage:
Abstract:
Սյունյաց ուշմիջնադարյան ճարտարապետության ինքնատիպ դրսևորումներից են անապատային համալիրները, որոնք կազմավորվել են հիմնականում 17-18-րդ դդ.: Նոր մենաստանների կառուցումը, բնականաբար, պայմանավորված էր Սյունիքում անապատական շարժման վերազարթոնքով, որի նախաձեռնողներն էին Երուսաղեմ ուխտի գնացած` Սաղմոսավանքի եպիսկոպոս Սարգիս պարոնտեր Արենեցին և Տրապիզոնից ժամանած Կիրակոս քահանա Պոնտացին: Մեծանուն վարդապետ Մովսես Տաթևացու (կաթողիկոս` 1629–1633 թթ.) ուղղորդմամբ գալով Սյունիք՝ անապատական շարժման հայրերը նոր անապատը հիմնում են Տաթևի հռչակավոր վանքից ոչ հեռու՝ Որոտան գետի աջակողմում, Հալիձոր գյուղի հանդիպակաց բարձունքին: Հալիձորի Հարանց կամ Տաթևի նախկին Մեծ անապատը, որը հայտնի էր նաև Սյունյաց Մեծ անապատ անվամբ, ցավոք երկար կյանք չունեցավ, քանզի մեծապես խարխլվեց Սյունյաց 1658 թ. երկրաշարժից: Կարճ ժամանակում նշանավոր հոգևոր ու գրչության կենտրոն դարձած անապատի միաբանությունը տեղափոխվում է: Հակոբ Դ. Ջուղայեցի (1655–1680) կաթողիկոսի նախաձեռնությամբ և վանահայր Արիստակես վարդապետ Տաթևացու հոգածությամբ նոր անապատ է հիմնվում ներկայիս Տաթևի Մեծ անապատի տեղում: Նորահիմն անապատը ևս, չզիջելով նախորդին, շատ շուտով հայտնի մենաստան է դառնում, որի հիմնադրման ու գործունեության մասին են վկայում ոչ միայն մատենագրական աղբյուրները՝ ի դեմս Զաքարիա Ագուլեցու հաղորդումների, այլև հուշարձանախմբի որմերին ու տապանաքարերին պահպանված երկու տասնյակից ավելի վիմագրերը: Վերջիններիս համալիր քննությանն է նվիրված սույն ուսումնասիրությունը, քանզի դրանք ցայսօր ամբողջացված և հրատարակված չէին:
The hermitage complexes (Halidzor, Tatev, Shinuhayr etc.) are remarkable manifestations of architecture of the Late Middle Ages in Syunik province of Armenia. One of them is Mets Anapat (“The Great Hermitage”) of Tatev, which is relatively well-preserved. It is located in Vorotan Canyon, on the right bank of the same river, South-East from the Tatev monastery. It was founded at the beginning of the 1660s after the earthquake of 1658 that destroyed Harants Hermitage in Halidzor, or former Mets Hermitage of Tatev. The founder was Archimandrite Aristakes Tatevatsi who was buried next to the western wall of St. Astvatsatsin church, inside the narthex (gavit’) built in 1743. The surrounding monastic cells were built at the end 1660s as well as in the 80s of the same century. In fact, from the day of foundation this hermitage had a large congregation, according to Zakaria Aguletsi - approximately 70 monks. More than 20 epigraphic inscriptions have been preserved on the walls of the complex, as well as on tombstones, providing reliable information about the foundation of the hermitage, construction and renovation works, fortification, and about the activity of monastic monks. Most of these inscriptions have not yet been decoded and published.
К числу самобытных проявлений позднесредневековой архитектуры Сюникской области относятся уединенные монастырские комплексы – пустыни (Алидзор, Татев, Шинуайр и др.), среди которых относительно хорошо сохранившейся является Татевская Большая пустынь (Мец Анапат), находящаяся в Воротанском ущелье на правом берегу р. Воротан, к юго-востоку от с. Татев. Она была основана в начале 1660-х годов после значительного повреждения от землетрясения 1658 года пустыни Аранц в Алидзоре, или прежней Татевской Большой пустыни. Отцом-основателем является архимандрит Аристакес Татеваци, впоследствии погребенный в притворе, построенном в 1743 году у западной стены одной из церквей монастырского комплекса – Св. Богородицы. Близлежащие монашеские кельи, как и прилегающие к ограде, были построены в конце 1660-х, а также в 80-х годах того же века, что свидетельствует о том, что со дня своего основания пустынь имела многочисленную монашескую братию (согласно путевым записям купца Закарии Агулеци – около 70 священнослужителей). На постройках комплекса, а также на надгробиях сохранилось более 20 эпиграфических надписей, сообщающих достоверные сведения об основании пустыни, дальнейшем пополнении ее новыми постройками и ремонтных работах, ограждении, а также о членах братии. Бóльшая часть этих надписей до настоящего времени не была расшифрована и опубликована.
Publisher:
ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտ