Object structure

«Լրաբեր հասարակական գիտությունների» քառամսյա, բազմալեզու, միջմասնագիտական, գրախոսվող հանդեսը ՀՀ ԳԱԱ հասարակական գիտությունները և հայագիտությունը ներկայացնող հնագույն (հիմնադրվել է 1940 թ.) պարբերականն է, որի էջերում աճել և հասունացել են հայագետների և հասարակագետների բազմաթիվ սերունդներ: 1940-1943 թթ. այն հրատարակվել է որպես ԽՍՀՄ ԳԱ նախագահության հայկական մասնաճյուղի՝ Արմֆանի հասարակական և բնական գիտությունների «Տեղեկագիր», 1943-1965 թթ.՝ Հայաստանի ԳԱ-ի «Տեղեկագիր հասարակական գիտությունների»: 1966 թ. ամսագիրը վերանվանվել է «Լրաբեր հասարակական գիտությունների»: 1940-1947 թթ. լույս է տեսել անկանոն պարբերականությամբ՝ 1948-1990 թթ. եղել է ամսագիր. 1991 թ.` երկամսյա, 1992-1995 թթ.` եռամսյա հանդես: 1996-ից առ այսօր այն հրատարակվում է քառամսյա պարբերականությամբ: Տարբեր ժամանակներում «Լրաբերի» գլխավոր խմբագիրներ են եղել անվանի գիտնականներ Հ. Օրբելին (հիմնադիր), Ս. Կարապետյանը, Հ. Բատիկյանը, Խ. Մոմջյանը, Մ. Ներսիսյանը, Ա. Հովհաննիսյանը, Ծ. Աղայանը, Գ. Ստեփանյանը, Հ. Ասլանյանը, Գ. Աբովը, Հ. Ինճիկյանը, Վ. Միքայելյանը, Ա. Խառատյանը: 2017 թ. վերջից սկսած՝ հանդեսի գլխավոր խմբագիրն է Պ. Ավետիսյանը:

Պատ․ խմբ՝. Հ․ Գ․ Ինճիկյան (1966-1968) ; Գլխավոր խմբ.՝ Ծ․ Պ․ Աղայան (1969-1972) ; Վ․ Ա․ Միքայելյան (1972-1987) ; Ա․ Ա․ Խառատյան (1988-2017) ; Պ․ Ավետիսյան (2017-)

բալթիական լեզուներ ; լեզուների անուններ ; աշխարհի լեզուների անվանացանկ ; տարբերակ ; բառակազմական օրինաչափություն ; կանոնարկում ; լեթթերեն ; լատիշերեն ; լատվերեն ; լատվիերեն ; լիտվաներեն ; լիտվերեն ; լիտավերեն ; լիտովցերեն ; լիտովերեն

217-239

Լեթթերեն բառը (հմմտ. գերմ. Lettisch, ֆրանս. letton) գործածվել է XX դարի առաջին կեսի լեզվաբանական գրականության մեջ, մասնավորապես Հր. Աճառյանի Արմատական բառարանում և մյուս աշխատություններում: Հնաբանություն է, հայախոս հանրությունը չի գիտակցում լեզվի անվան և երկրի անվան կապը։ Գրանցված է միայն տերմինաբանական բառարաններում։ Լատիշերեն տարբերակը, որի բառակազմական հիմքը՝ լատիշ, անմիջականորեն կապվում է լատվիացիների լատվիեշ ինքնանվանման հետ, ավելի ուշ՝ խորհրդային շրջանում է կազմվել ռուսերենի ազդեցությամբ: Հանդիպում է համալսարանական և դպրոցական դասագրքերում, գրանցվել է միալեզվյան և թարգմանական բառարաններում: Մյուս տարբերակների համեմատ ունի գործածության բարձր հաճախականություն: Լատվերեն-ի բառակազմական հիմքը Լատվիա երկրանունն է, որի –իա մասնիկն ընկել է։ Գործածվում է լեզվաբանական գրականության մեջ, հաճախականությամբ զիջում է միայն լատիշերենին: Լատվիերեն-ի բառակազմական հիմքը լատվիացին է, որի –ացի ածանցն ընկել է։ Արձանագրված է ակադեմիական (բացատրական և հայ-ռուսերեն) և արևելահայերենի ու արևմտահայերենի թարգմանական տարբեր բառարաններում։ Ակնհայտ է լեզվանման կապը երկրանվան և ազգի անվան հետ: XX դարի առաջին կեսին Հր. Աճառյանը գործածում է լիթվաներեն անունը (հմմտ. անգլ. Lithuanian language), որն այժմ գործածական լիտվաներեն-ի (ֆրանս. lituanien) ուղղագրական տարբերակն է, թեպետ լիտվան ձևն արդեն հնացել է՝ տեղը զիջելով լիտվացի-ին։ Լիտվերեն-ը կազմվել է լիտվացի բառի հիման վրա։ XX դարի երկրորդ կեսից լեզվաբանական գրականության մեջ այս անունն է հիմնականում գործածվում, իսկ թարգմանական բառարաններում ներկայացվում է որպես այդ լեզվի միակ անուն։ Լիտավերեն-ի (հմմտ. գերմ. Litauisch) հիմքում ընկած է Լիտավա տեղանունը: «Լեզվաբանական բառարանից» բացի, այլուր չի հանդիպում։ Լիտովցերեն-ն (<լիտովցի) անհանձնարարելի է, թեև ակադեմիական բացատրական բառարանում մյուս տարբերակները սրան են հղվում։ Լիտովերեն տարբերակը կազմվել է լիտով հիմքից (հմմտ. ռուս. литовский)։ Նշված տարբերակներն այժմ անգործածական են։ Հաշվի առնելով հայերենի բառակազմական ավանդույթը, գործածման հաճախականությունը, բառարանային արձանագրումները և այլ գործոններ, ունենալով լեզուների անունների շրջանակում համակարգայնության պահպանման խնդիր՝ առաջարկվում է բալթիական յուրաքանչյուր լեզվի մեկ անուն որդեգրել՝ լատվերեն և լիտվերեն։ Слово լեթթերեն (нем. Lettisch, фр. letton) встречается в армянском языкознании первой половины XX века, в частности, в этимологическом словаре и в других трудах Р. Ачаряна и является архаизмом, зафиксированным лишь в терминологических словарях. Вариант լատիշերեն «латышский», лексическая основа которого напрямую связана с латышским самоназванием latvieš, был создан в совет-ский период под влиянием русского языка. Встречается в университетских и школьных учебниках, зарегистрирован в толковых словарях. Данный вариант имеет высокую частотность употребления по сравнению с другими вариантами. Лексической основой варианта լատվերեն «латвийский» является название страны – Լատվիա (Латвия), из которого выпала частица -իա. Используется в научной литературе, по частоте употребления уступает только варианту լատիշերեն «латышский». Словообразовательная основа слова լատվիերեն «латвийский» ‒ название латышского народа ‒ լատվիացի, но без суффикса –ացի. Зареги-стрировано в академических словарях (толковый и армяно-русский) и в различных переводческих словарях восточноармянского и западноармян-ского языка. Здесь очевидна связь с названием страны и этнонимом. В первой половине XX века Р. Ачарян использовал слово լիթվաներեն (англ. Lithuanian language), являющееся орфографическим вариантом ныне употребляемого լիտվաներեն «литванский» (фр. Lituanien), однако лексическая основа լիտվան уже устарела, уступив место լիտվացի «литовец». Вариант լիտվերեն образован от слова լիտվացի ‒ «литовец». Со второй половины XX века часто употребляется в лингвистической литературе, а в переводческих словарях фигурирует как единственное название литовского языка. Вариант լիտավերեն (нем. Litauisch) основан на топониме Литава. Встречается только в «Лингвистическом словаре», а լիտովցերեն (<редкое լիտովցի «литовец») – нерекомендуемый вариант, хотя и в академическом толковом словаре другие варианты приводятся со ссылкой на него. Вариант լիտովերեն образован на лексической основе լիտով (ср. русск. литовский). Указанные варианты ныне не употребляются. Принимая во внимание словообразовательную традицию, частоту их употребления на сегодняшний день, словарные регистрации и иные факторы, имея целью сохранение системности в сфере названий языков, предлагаем зафиксировать одно название для каждого балтийского языка: լատվերեն «латвийский» и լիտվերեն «литовский». The word լեթթերեն (German: Lettisch, French: letton) is found in the Armenian linguistic literature in the first half of the 20th century, in particular in the etymological dictionary and in other works of R. Acharyan. It is an archaism, recorded only in terminological dictionaries. The variant լատիշերեն "Latvian", the lexical base of which is directly related to the Latvian self-name latvieš, was formed in Soviet times under the influence of the Russian language. It is found in university and school textbooks, and is registered in explanatory dictionaries. It has a high frequency of use compared to other variants. The lexical basis of the լատվերեն "Latvian"is the name of the country - Լատվիա (Latvia), from which the particle -իա dropped out. It is used in scientific literature, the second variant most frequently used after լատիշերեն "Latvian". The word-formation base of the word լատվիերեն "Latvian" is the name of the Latvian people - լատվիացի, the suffix of which has dropped out. It is registered in academic dictionaries (explanatory and Armenian-Russian) and in various translation dictionaries of the Eastern Armenian and the Western Armenian languages. In this formation, the connection with the name of the country and the ethnonym is ob-vious. In the first half of the 20th century, R. Acharyan used the word լիթվաներեն (English: Lithuanian language), which is a spelling variant of the currently used լիտվաներեն "Lithuanian" (French: Lituanien), but the lexical base of լիտվան is already outdated, giving way to լիտվացի "Lithuanian person". Variant լիտվերեն was formed from the word լիտվացի "Lithuanian per-son". Since the second half of the 20th century, it is often used in linguistic litera-ture, and in translation dictionaries it appears as the only name for the Lithuanian language. The variant լիտավերեն (German: Litauisch) is based on the toponym Litava. It is found only in the "Linguistic Dictionary", and լիտովցերեն (< լիտովցի "Lithuanian person") is not a recommended variant, although other variants refer to it in the academic explanatory dictionary. Variant լիտովերեն is formed on the lexical basis լիտով (cf. with the Russian литовский). These variants are not used currently. Taking into account the word-formation tradition, frequency of use in the present period, dictionary records and other factors, with the aim of maintaining consistency in the field of names of languages, it is proposed to adopt a single name for each Baltic language: լատվերեն "Latvian" and լիտվերեն "Lithuanian".

Երևան