Publication Details:
Journal or Publication Title:
Էջմիածին։ Պաշտօնական ամսագիր Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսութեան Մայր Աթոռոյ Սրբոյ Էջմիածնի
Date of publication:
Volume:
Number:
ISSN:
Additional Information:
Хачатрян Генрик, Խաչատրեան Հենրիկ
Title:
The administrative structure and the legal status of the Armenian principality from 640 to 700
Other title:
Административная структура и правовой статус Армянского княжества в 640–700 гг. ; Հայոց իշխանութեան վարչական կառուցուածքն ու իրաւական կարգավիճակը 640–700 թթ.
Creator:
Contributor(s):
Խմբ.՝ Առաքել Առաքելյան (1944-1948) ; Լևոն Կիսիբեկյան (1948-1950) ; Աշոտ Աբրահամյան (1950-1955) ; Առաքել Առաքելյան (1955-1956) ; Արթուն Հատիտյան (1956-1982) ; Պարգեւ Շահբազյան (1983-1984) ; Երվանդ Մելքոնյան (1985-1993) ; Տ. Ասողիկ եպս. Արիստակեսյան (1994-1996) ; Տ. Բագրատ աբղ. Գալստյան (1996-1998) ; Մարիամ Վարդանյան (պաշտոնակատար) (1998-1999) ; Տ. Արշակ աբղ. Խաչատրյան (պաշտոնակատար) (1999) ; Անդրանիկ Զեյթունյան (2000-2001) ; Վարդան Դևրիկյան (2002-2009) ; Արշակ Մադոյեան (2009-2015) ; Արսէն Բոբոխեան (2015-2017) ; Տ. Անդրէաս աբղ. Եզեկեան (պաշտոնակատար) (2017-2018) ; Գէորգ Մադոյեան (2018-)
Subject:
Armenian history ; Armenian principality
Coverage:
Abstract:
Արաբների առաջին արշաւանքը դէպի Հայաստան սկիզբ առաւ 640-ին, իսկ Է․ դարի կէսերին նուաճելով տարածաշրջանը` (բայց վերջնականապէս չհաստատուելով), արաբները վարում էին պարսկա- բիւզանդական նոյն քաղաքականութիւնը, այն է` Հայաստանի ինքնավարութեան միջուկի` նախարարական դասի քայքայում ու վերացում: Եւ այս համապատկերում ամենևին պատահական չէր Ը․ դարավերջերին հին նախարարական տների մեծ մասի թուլացումն ու անհետացումը քաղաքական ասպարէզից: Յօդուածում ցոյց է տրւում, որ մարզպանական շրջանի նախարարութիւնների մեծ մասը շարունակում էր իր գոյութիւնը, աւելին` նրանցից յատկապէս հզօրները, օրինակ՝ Մամիկոնեանները, Կամսարականները, Արծրունիներն ու Գնունիները, ընդարձակել էին իրենց տիրոյթները: Սա նշանակում էր, որ հայ նախարարական տները պահպանում էին իրենց տնտեսական ու ռազմական կարողութիւնները եւ իրական ուժ էին ներկայացնում: Այս նախարարական համակարգի հիմքի վրայ հէնց բարձրացաւ Հայոց իշխանութիւնը, որն ընդգրկում էր բաւական մեծ տարածք. արևմուտքում` Եփրատ գետից մինչև Սիւնիք, հիւսիսում` Տաշիրից մինչև Կորդուաց լեռներ: Սկսած Թէոդորոս Ռշտունուց Հայոց իշխանութեան կառավարիչը՝ Հայոց իշխանը հանդիսանում էր արդեն հայկական հողերի վերամիաւորուած երկու հատուածների ղեկավարը ։ Հայոց իշխանին սկզբում ընտրում էր տեղական ազնուականութիւնը ։ Այնուհետև ընտրութիւնը հաստատում էր բիւզանդական կայսրը՝ նրան տալով պատրիկի կամ կուրապաղատի կոչում ։ Արաբական խալիֆան ևս հաստատում էր Հայոց ընտրուած իշխանին իր պաշտօնում ։ Իրաւական առումով դա նշանակում էր Հայոց իշխանութեան ճանաչում, որի տիրակալը (կախուած քաղաքական իրավիճակից) ճանաչում էր (երբեմն ձևական) բիւզանդական կայսեր կամ արաբական խալիֆայի գերիշխանութիւնը ։ Հայոց իշխաններից երկուսը՝ Թէոդորոս Ռշտունին ու Գրիգոր Մամիկոնեանը Խալիֆայութիւնից ստացան գերագոյն իշխանութիւն՝ Հայաստանի, Վիրքի ու Աղուանքի վրայ (ապագայ Արմինիա ոստիկանութիւն) ։ Կարճ ժամանակով, սկսած 680–687 թթ., Հայաստանը նոյնիսկ ձեռք բերեց անկախութիւն ։ Հայոց իշխանութիւնը (640–700) կարելի է բնորոշել ընդհանուր առմամբ որպէս կիսանկախ պետական կազմաւորում ։
One of the main periods of the Armenian Middle Ages, which has been studied somewhat superficially, is the VII century, or more precisely from 640 to 700. This is the period when Sassanian Iran (Persia) fell, the Byzantine Empire was deprived of its former military power, and Armenia, entering into new and confusing legal relations, became a Principality–proceeding from the quantitative composition of the Armenian princes (nakharars), who not only possessed vast territories but also were the core of self-government, a table was compiled, which also allows us to see the military potential and approximate borders of the Armenian Principality. Since this topic is specific, the following methods were used to study it, a joint study of sources as well as the historical-geographical and historical-comparative methods. It is shown that the big princely houses maintained their status and even expanded their possessions. Based on the princely possessions, the territory of the Armenian Principality is shown, which stretched in the West from the Euphrates River to Syunik in the East, from Tashir to the Korduq Mountains in the North. That is, in general, the administrative system that had existed since the time of the Armenian Arshakunis and was partially changed by the Sassanians, was relevant for the Armenian Principality. As a result, the military-political power of Armenia on the one hand and the difficult international situation on the other allowed two Armenian rulers (Teodoros Rshtuni and Grigor Mamikonean) to receive supreme power from the Caliphate, over the Transcaucasian countries (Armenia, Kartli, Aran, Shirvan and Derbend). In general, the Armenian Principality (640–700) can be characterized as a semi-independent state entity.
Первое нашествие арабов на Армению было в 640 г. Завоевав регион (но окончательно там не утвердившись) в середине VII века, арабы придерживались той же политики, что и персы и византийцы, заключающейся в разложении нахарарского (княжеского) строя как оплота самоуправления. И в контексте сказанного вовсе не случайным было в конце VIII в. ослабление княжеских домов (родов) и их исчезновение с политической арены. При этом княжеские дома марзпанского периода сохраняли свой статус, а более могущественные из них, такие как Мамиконяны, Камсараканы, Арцруни и Гнуни расширили свои владения, что явствовало об их экономической и военной мощи. Нахарарская система заложила основу Армянского княжества, которое ох- ватывало значительную территорию, простираясь на западе от реки Евфрат до Сюника на востоке, на севере – от Ташира до гор Кордука. Начиная с Теодороса Рштуни управляющий Армянским княжеством, то есть князь Армении являлся уже руководителем обьединенных армянских земель. Вначале князь Армении избирался местной знатью, после чего его утверждал византийский император, присваивая ему титул патрикия или курапалата. Арабский халиф также утверждал избранного князя Армении на эту должность. В правовом аспекте это означало признание Армянского княжества, владыка которого, в зависимости от политической ситуации, признавал (часто формально) верховенство византийского императора или арабского халифа. Теодорос Рштуни и Григор Мамиконян получили от Арабского халифата верховную власть над Арменией, Грузией и Албанией Аран. За короткий период, начиная с 680–687 гг., Армения обрела независимость. В целом Армянское княжество (640–700) можно охарактеризовать как полунезависимое государственное образование.
Place of publishing:
Ս. Էջմիածին