Journal or Publication Title:
Date of publication:
Volume:
Number:
ISSN:
Additional Information:
Петросян Л. С., Petrosyan L. S.
Title:
Երվանդ Վերջինի տոհմաբանության շուրջ
Other title:
К генеологии Ерванда Последнего ; On the Geneology of Yervand the Last
Creator:
Corporate Creators:
ՀՀ ԳԱԱ Շիրակի հայագիտական հետազոտությունների կենտրոն ; Շիրակի Մ․ Նալբանդյանի անվան պետական համալսարան
Subject:
Uncontrolled Keywords:
Երվանդունի ; Օրոնտես ; թագավոր ; քրմապետ ; Տիր ; Տիրիբազ ; Հյուդարնես ; Աքեմենյան ; հայկական ; պարսկական
Coverage:
Abstract:
Հոդվածում քննարկվում են Երվանդ Վերջին թագավորի ծագումնաբանության վերաբերյալ անտիկ աղբյուրների և հայ պատմիչների երկերում պահպանված տեղեկությունները։ Ցույց է տրվում, որ Երվանդ Վերջինը ոչ թե հայրական, այլ մայրական գծով է Երվանդունի արքայատոհմին պատկանել։ Հակառակ մեր պատմագրության մեջ ժամանակին իշխած կարծիքի՝ Երվանդ Վերջինին փոխարինած Արտաշես 1-ինն է հայրական գծով նախկին արքայատոհմին (այսինքն՝ Երվանդունի /Հայկազանց տոհմին) պատկանել, ինչը ուղղակիորեն վկայված է Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմության» մեջ։
Сообщение Страбона об армянском царе Ерванде Последнем, как «из рода Гидарна» касается только царя Ерванда, а не династии Ервандидов. В промежутке 200 лет между Гидарном и Ервандом Последним, соединяющим родословным звеном по отцовской линии являлся Тирибаз. Тирибаз упоминается в «Анабасисе» Ксенофонта как гипарх (областеначальник, наместник) «Западной Армении» и близкий родственник Артаксеркса II: "когда он присутствовал, никто другой не сажал царя на коня". Это свидетельство того, что Тирибаз был персом высокого происхождения. По нашему мнению он был также Верховным жрецом Армении. Скульптура всадника ахеменидского серебряного ритона из Арин-берда (Эребуни) изображает его. Головной убор всадника такой же, как и у воина из жреческого сословия телохранителей персидских царей - в отличие от воина, представляющего военное сословие. Этот головной убор одинаков также с головным убором персидского жреца. Ксенофонт, имея отношение к деятельности Тирибаза не в религиозных, а в официальных делах, не мог знать, что имя Тирибаза уже говорит о том, что он был жрецом, ибо Тир - первый компонент имени Тирибаз есть имя Бога-жреца Тир. Арташес I сверг Ерванда Последнего, считавшегося незаконным правителем Армении и восстановил законную власть Ервандидской (из Гайказунов) династии. Она упоминается в источниках с VI в. до нашей эры. Следовательно, из рода Гидарна (т. е. чужого, иностранного, персидского происхождения) была не династия Ервандидов, а царь Ерванд Последный в лице своего предка, Верховного жреца Армении Тирибаза. Как свидетельствует Мовсес Хоренаци, Ерванд Последний был из предыдущей династии (у него Аршакиды//Ервандиды) не по отцовской, а по материнской линии, а Арташес I – наоборот, по отцовской линии. Утверждения об обратном необоснованы.
Strabo's message about the Armenian king Yervand the Last, as from the "genus of Hydarnes" refers only to King Yervand, and not to the Yervandid dynasty. In the interval of 200 years between Hydarnes and Yervand, Tiribaz was the last ancestry link on the paternal side. Tiribaz is mentioned in Xenophon's "Anabasis" as a hiparchos (regional chief, viceroy) of "Western Armenia" and close relative of Artaxerxes II: "when he was present, no one else put the king on a horse." This witnesses the fact that Tiribaz was a Persian of high birth. To our firm belief, he was also the High Priest of Armenia. The sculpture of rider on Achaemenid silver rhyton from Arin-berd (Erebuni) depicts him. The headdress of the rider is the same as that of a warrior from the priestly class of the bodyguards of the Persian kings, in contrast to the warrior representing the military class. Xenophon, having relationship with Tiribaz not in religious, but in official affairs, could not know that the name Tiribaz conveyed the meaning of priest, because the first component of the name Tiribaz is the name of the God-priest Tir. Artashes I overthrew Yervand the Last (who was considered an illegal ruler) and restored the legal rule of the Yervandid (from the Haykazuns) dynasty, which is mentioned in the sources from the 6-th century BC. Consequently, from the Hydarnes genus (foreign, Persian origin) was not the Yervandid dynasty, but King Yervand the Last represented by his ancestor, the High Priest of Armenia Tiribaz. According to Movses Khorenatsi, Yervand the Last was from the previous dynasty (Arshakids//Yervandids) not on the paternal, but on the maternal side and Artashes I, on the contrary, on the paternal side. Claims to the contrary are unfounded.