Ցույց տուր կառուցվածքը

Հրապարակման մանրամասներ:

«Լրաբեր հասարակական գիտությունների» քառամսյա, բազմալեզու, միջմասնագիտական, գրախոսվող հանդեսը ՀՀ ԳԱԱ հասարակական գիտությունները և հայագիտությունը ներկայացնող հնագույն (հիմնադրվել է 1940 թ.) պարբերականն է, որի էջերում աճել և հասունացել են հայագետների և հասարակագետների բազմաթիվ սերունդներ: 1940-1943 թթ. այն հրատարակվել է որպես ԽՍՀՄ ԳԱ նախագահության հայկական մասնաճյուղի՝ Արմֆանի հասարակական և բնական գիտությունների «Տեղեկագիր», 1943-1965 թթ.՝ Հայաստանի ԳԱ-ի «Տեղեկագիր հասարակական գիտությունների»: 1966 թ. ամսագիրը վերանվանվել է «Լրաբեր հասարակական գիտությունների»: 1940-1947 թթ. լույս է տեսել անկանոն պարբերականությամբ՝ 1948-1990 թթ. եղել է ամսագիր. 1991 թ.` երկամսյա, 1992-1995 թթ.` եռամսյա հանդես: 1996-ից առ այսօր այն հրատարակվում է քառամսյա պարբերականությամբ: Տարբեր ժամանակներում «Լրաբերի» գլխավոր խմբագիրներ են եղել անվանի գիտնականներ Հ. Օրբելին (հիմնադիր), Ս. Կարապետյանը, Հ. Բատիկյանը, Խ. Մոմջյանը, Մ. Ներսիսյանը, Ա. Հովհաննիսյանը, Ծ. Աղայանը, Գ. Ստեփանյանը, Հ. Ասլանյանը, Գ. Աբովը, Հ. Ինճիկյանը, Վ. Միքայելյանը, Ա. Խառատյանը: 2017 թ. վերջից սկսած՝ հանդեսի գլխավոր խմբագիրն է Պ. Ավետիսյանը:

Ամսագրի կամ հրապարակման վերնագիր:

Լրաբեր հասարակական գիտությունների=Herald of the Social Sciences=Вестник общественных наук

Հրապարակման ամսաթիվ:

2022

Համար:

1

ISSN:

0320-8117

Պաշտոնական URL:


Լրացուցիչ տեղեկություն:

Պետրոսյան Էմմա, Petrosyan Emma

Վերնագիր:

Аргандене ‒ армянская богиня царства Коммагене

Այլ վերնագիր:

Արգանդենե՝ Կոմմագենե թագավորության հայ աստվածուհի ; Argandene: An Armenian Goddess of the Kingdom Kommgene

Ստեղծողը:

Петросян, Эмма

Համատեղ հեղինակները:

Институт археологии и этнографии НАН РА

Աջակից(ներ):

Պատ․ խմբ՝. Հ․ Գ․ Ինճիկյան (1966-1968) ; Գլխավոր խմբ.՝ Ծ․ Պ․ Աղայան (1969-1972) ; Վ․ Ա․ Միքայելյան (1972-1987) ; Ա․ Ա․ Խառատյան (1988-2017) ; Պ․ Ավետիսյան (2017-)

Խորագիր:

Археология ; Этнография

Չվերահսկվող բանալի բառեր:

Аргандене ; Коммагене ; чрево ; кувшин ; невеста ; жребий ; культ

Ծածկույթ:

244-264

Ամփոփում:

Կոմմագենե թագավորության հունարեն լապիդար արձանագրությունում (G) հիշատակվում է Արգանդենե աստվածուհու սրբազան տարածքը Արսամեյա Եփրատի ափին. Արգանդենե անվան արմատն է արգանդ, որը նրան բնութագրում բնութագրում է որպես Մեծ Մայր: Եթե Արգանդենե անունը սրբազան տարածքի էթնիկոնն է (հմմտ. Սիփիլենե՝ Սիփիլ լեռից, Դիկտինա՝ Դիկտա լեռից և այլն), ապա հայ համայնքը Արգանդենե նահանգում, լեռը (այժմ՝ Հերհեր) և սրբավայր քարանձավները կոչվելու էին Արգանդ: Վերակառուցման եղանակով վերականգնել ենք Արգանդենեի այլակերպումները: Երկրաբանական ցուցիչ՝ սրբազան լեռ Արգանդ, տոնական համակարգ՝ Ծաղկամոր տոն, Համբարձում, բույսեր՝ երիցուկ, Համբարձման ծաղիկ, սպասք՝ կճուճ, աղաման, գունային ցուցիչ՝ սպիտակ շուշան, կարմիր կուժկոտրուկ, աստղային ցուցիչ՝ Արուսյակ աստղ, աստվածուհու կրկնօրինակ՝ վիճկի Արուս, տիկնիկ, կարգավիճակ՝ վիճկի հարս, հավատալիք՝ ճակատագիր, վիճակ, սրբազան ծխանի՝ խնկածաղիկ, բուժիչ օգնություն՝ ծննդկանների հովանավոր, պաշտամունքի կերպարներ՝ Արգանդենե, Մարիամ Աստվածածին, ծիսական ուտեստ՝ Մայրամա ճաշ: Փոխակերպման ցուցիչները թույլ են տալիս եզրակացնել՝ 1. Արգանդենե աստվածուհին Մեծ Մայր է, ծննդկանների հովանավոր, պտղաբերության աստվածուհի: 2. Արգանդենե աստվածուհին Կոմմագենե թագավորության բոլոր աստվածուհիների շարքում՝ Տիխե, Հերա Թելեյիա և Արտեմիս Դիկտինա, ամենահնագույնն է, քանի որ նրա անվան իմաստը՝ արգանդ, նշում է, որ սա ոչ թե մականուն է, այլ պաշտամունքի առարկա:
В лапидарной греческой надписи (G) страны Коммагене упоминается священная территория богини Аргандене в Арсамее-на-Евфрате, где почитаются предки Антиоха I. Если считать теоним Аргандене этниконом прихрамовой территории, как например, Сипилене (от горы Сипил), Диктина (от горы Дикта) и др., то община с армянским населением в округе Аргандене, гора (совр. Гергер) и пещеры-святилища должны были называться Арганд. Мотивация номинаций выявила ряд трансформаций-кодов. Геологический код – сакральная гора Арганд; символика утвари – кувшин, солонка; календарный цикл – праздник Матери цветов (Ам-барАмбарцум); цветовой код – белый (лилия), красный (мак); растительный код – ромашка, полынь (Hamardzman tzaghik); социальный статус – невеста; фетиш – жребий, судьба; дублер богини – кукла Арус, судьба; астральный код – звезда Арусяк; одористический код – благовония; медицинский код (врачевательная функция) – родовспомогательница; сакральный образ – Аргандене, Мария Богородица; гастрономический код – обрядовая каша. Трансформации-коды позволяют утверждать: 1. Богиня Аргандене – Великая Матерь, покровительница рожениц, древнеармянская богиня плодородия. 2. Богиня Аргандене – самая архаичная среди всех богинь Коммагенского царства: Тихе, Геры Телейи и Артемиды Диктины, поскольку семантика ее имени արգանդ-argand-матка (чрево) указывает на то, что это не прозвище, а сам предмет почитания.
The goddess Argandene is mentioned in the lapidary Greek inscription (G) of Arsameia on the Euphrates of the country of Commagene, where the ancestors of Antiochus I were worshiped. If the theonym Argandene is the ethnicon of the temple territory, such as Sipilene (from Mount Sipil), Diktina (from Mount Dikta) etc., so the community with the Armenian population in Argandene district, the mountain (now Herher) and sanctuary caves could be called Argand. The motivation for the nominations reveales a number of transformation-codes. The geological code is the sacred mountain Argand; the calendar cycle is the celebration of the Mother of Flowers (Hambardzum); the plant code are the flowers chamomile, wormwood; the symbolism of utensils are the jug, the salt the shaker; the color code are the white (a water lily), the red (a poppy); the astral code is the star Arusyak; the double of the goddess are the doll Arus, Fate; the social status is Bride of lot; the fetish are the lot, the fate; the odoristic code are incenses; the medical code (the function) is obstetric assistant; the sacred image are Argandene, Virgin Mary; the gastronomic code are Mary's dinner, the ritual porridge and etc. The above transformation of codes allow to state: 1. Goddess Argandene - is the Great Mother, patroness of women in labor, the ancient Armenian goddess of fertility. 2. The goddess Argandene is the most archaic among all the goddesses of the Kommagene kingdom (Tyche, Hera Teleiya and Artemis Dictina), since the semantics of her name արգանդ (argand) is the womb indicates that this is not a nickname, but an object of veneration.

Հրատարակության վայրը:

Երևան

Հրատարակիչ:

ՀՀ ԳԱԱ

Տեսակ:

Հոդված

Ձևաչափ:

pdf

Նույնացուցիչ:

սեղմիր այստեղ կապին հետևելու համար

Դասիչ:

АЖ 410

Բնօրինակի գտնվելու վայրը:

ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարան