@misc{Հովհաննիսյան_Լիլիթ_Հր._Կիլիկիան,
 author={Հովհաննիսյան, Լիլիթ Հր.},
 address={Երևան},
 howpublished={online},
 publisher={ՀՀ ԳԱԱ Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ},
 language={hy},
 abstract={Վաշինգտոնի Ազգային արխիվում պահպանվող և 1931−1947 թթ. ԱՄՆ կառավարության՝ առանձին հատորներով պաշտոնապես հրատարակած Պետական դեպարտամենտի դիվանագիտական փաստաթղթերը ուշագրավ և կարևոր նյութ են պարունակում Կիլիկիայի վերաբերյալ: Դրանք լույս են սփռում 1919−1920 թթ. Փարիզի խաղաղության միջազգային վեհաժողովում Կիլիկիայի քաղաքական կարգավիճակի, սահմանների, նրա նկատմամբ մանդատ սահմանելու, երկրամասից անգլիական զորքը դուրս բերելու և Կիլիկիան ու Սիրիան ֆրանսիական զորքով օկուպացնելու հարցերի վերաբերյալ ԱՄՆ-ի, Մեծ Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի և Իտալիայի ղեկավարների, վեհաժողովում այդ պետությունները ներկայացնող պատվիրակությունների միջև ընթացած բանակցությունների վրա: Հայաստանի առաջին հանրապետության և արևմտահայերի շահերը ներկայացնող հայկական երկու պատվիրակություններն այդ բանակցություններից ակնկալում էին Հայկական հարցի արդարացի լուծում: Հայաստան աշխարհի հյուսիսարևելյան հատվածում հայկական անկախ պետականության վերականգնման, համաշխարհային պատերազմում Քառյակ միության պարտության պայմաններում Հայկական հարցի արդարացի լուծման հրամայականը ցեղասպանության զոհ դարձած հայ ժողովրդի համար հանգում էր Միացյալ և Անկախ Հայաստանի ստեղծմանը: Սույն հոդվածում ԱՄՆ պետդեպարտամենտի դիվանագիտական փաստաթղթերի քննությամբ լույս է սփռվում հետևյալ խնդիրների վրա. արդյո՞ք իրատեսական էր հայ հասարակական-քաղաքական շրջանակների՝ ապագա Հայաստանի սահմաններում Կիլիկիան ընդգրկված տեսնելու ակնկալիքը և արդյո՞ք Գլխավոր դաշնակից պետությունների՝ Մեծ Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի, ԱՄՆ-ի, Իտալիայի համար առաջնային էին կիլիկիահայերի անվտանգության և երկրամասի ինքնավարության կամ անկախության խնդիրները։ Дипломатические документы Государственного департамента США, хранящиеся в Национальных архивах США в Вашингтоне и Республики Армения в Ереване и официально изданные в томах правительством США еще в 1931-1947 гг., содержат примечательный материал о Киликии. Они проливают свет на переговоры, состоявшиеся на Парижской международной мирной конференции в 1919-1920 гг. между руководителями и делегациями США, Великобритании, Франции, Италии о политическом статусе и границах Киликии, определении для нее мандата, выводе британских войск из региона, оккупации Киликии и Сирии французскими войсками. В документах Госдепартамента раскрываются противоречия между великими державами по вышеуказанным вопросам, описываются их интересы в регионе. С этой точки зрения особенно ценны протоколы заседаний Совета Десяти от 4 февраля, Совета Четырех от 20 марта, 14, 21, 31 мая и Совета Пяти от 18 июля, 25 августа 1919 года. “Схема урегулирования в Турецкой империи” от 21 мая 1919 г. отражает позицию премьер-министра Великобритании Д. Ллойд Джорджа по Киликии, а подходы президента США В. Вильсона в отношении Киликии отражены в докладах уполномоченных США в Турции Ч. Крейна и Г. Кинга от 28 августа 1919 г. и начальника военной миссии в Армению генерала Дж. Харборда от 16 октября 1919 г. Сложность демаркации турецкой границы через Киликию представлена в ноте Верховного совета Союзников от 26 апреля 1920 г. госсекретарю США Б. Колби. Дипломатические документы Госдепартамента США подтверждают, что Союзники практически не были заинтересованы в решении вопроса обеспечения безопасности Киликии и ее армянского населения. На основании англо-французского секретного соглашения Сайкс-Пико 1916 года Севрский договор 1920 года предусматривал передачу мандата Киликии Франции. Это стало началом передачи региона Кемалистской Турции. Таким образом, стремясь получить свой государственный долг от Турции, Франция стала соучастницей нового геноцида киликийских армян. Galoyan, Galust. Հայաստանը և մեծ տերությունները 1917−1923 թթ. [Armenia and the Great Powers, 1917-1923]. Yerevan: Gitut՚yun, 1999; Hovhannisyan, Lilit՚. «Հայաստանը «Կովկասյան տան» թուրքական և Կ.Պոլիս−Անդրկովկաս միասնական մանդատի ամերիկյան ծրագրերում», Ժամանակակից քաղաքակրթական գործընթացները և հումանիտար գիտությունների զարգացման հիմնախնդիրները Հայաստանում, գիտական նստաշրջանի նյութերի ժողովածու [“Armenia in the Programs of Turkish ‘Caucasian Home’ and American United Mandate for Constantinople – Transcaucasia” in The Modern Civilizational Processes and the Development Problems of Humanities in Armenia. Collection of scientific session materials]. Yerevan: Noyan Tapan, 2004, 110-125; Makhmourian, Gayane. «Հայաստանն ու Հայկական հարցը ԱՄՆ- ի 1917−1918 թթ. քաղաքականության ոլորտում », Առաջին աշխարհամարտը և հայ ժողովուրդը (պատմություն և արդիական խնդիրներ), միջազգային գիտաժողովի զեկուցումների ժողովածու [“Armenia and Armenian Question in the U.S. Policy of 1917−1918” in The First World War and the Armenians (History and Actual Problems), Collection of Papers of the International Conference]. Yerevan: NAS RA Institute of History, 2015, 164-169. Makhmourian, Gayane. Армения в политике США 1917−1923 гг. [Armenia in the U. S. politics of 1917-1923]. Yerevan: NAS RA Institute of History, 2018.},
 title={Կիլիկիան ԱՄՆ պետական դեպարտամենտի 1919−1920 թթ. դիվանագիտական փաստաթղթերում},
 type={Հոդված},
 keywords={Հայոց ցեղասպանություն},
}